του Κωστή Καρπόζηλου
Συνδέθηκα σε έναν λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που δεν χρησιμοποιούσα εδώ και χρόνια και το βρήκα. Είκοσι χρόνια πριν, το 2002, ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στη Θεσσαλονίκη και μόλις είχα ανακαλύψει μερικά φύλλα του Εμπρός, της εφημερίδας που εξέδιδαν οι Ελληνοαμερικανοί κομμουνιστές τη δεκαετία του 1930. Οι γνώσεις μου για την αμερικανική Αριστερά ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αλλά είχα την περιέργεια να μάθω περισσότερα. Ήταν μια παράξενη στιγμή· οι ΗΠΑ είχαν μόλις ξεκινήσει τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας και ο ριζοσπαστικός κόσμος στον οποίο είχα δραστηριοποιηθεί ήταν σταθερά αντιαμερικανικός. Κοιτάζοντας πίσω, νομίζω ότι το αρχικό μου ενδιαφέρον για το Εμπρός αντανακλούσε μια ασυνείδητη προσπάθεια να αμφισβητήσω τις δικές μου βεβαιότητες. Ενθαρρυμένος από τον Γιώργο Καλογερά, έστειλα ένα email στον Νταν Γεωργακά. Σε αντίθεση με τα ελληνικά ακαδημαϊκά πρότυπα –όπου συχνά οι ιεραρχίες μεταφράζονται σε αλαζονεία– απάντησε με ενθουσιασμό. Με ενθάρρυνε να ασχοληθώ περαιτέρω με το θέμα – κάτι που έκανα τα επόμενα χρόνια.
Ο Νταν ήταν γεμάτος πάθος και ενέργεια, και του χρωστάω πολλά. Από την πρώτη μας συνάντηση το 2003 στη Θεσσαλονίκη (όταν ήταν προσκεκλημένος ομιλητής στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου) κρατήσαμε επαφή και όταν άρχισα να επισκέπτομαι τις Ηνωμένες Πολιτείες συναντηθήκαμε αρκετές φορές. Με σύστησε σε ανθρώπους (όπως στην περίπτωση της ζεστής ατμόσφαιρας που περιβάλλει το Journal of the Hellenic Diaspora), με βοήθησε να εντοπίσω πηγές (ένας φίλος του μετέφερε ένα αρχείο της δεκαετίας του 1930 στο πορτμπαγκάζ του ταξί του), καθίσαμε σε πάνελ ριζοσπαστικών φόρουμ (με τον Έρικ Πούλο στο Brecht Forum), συζητήσαμε και αντιπαρατεθήκαμε τρώγοντας και πίνοντας αναψυκτικά. Ο Νταν ήταν μοναδικός. Και αυτό που τον έκανε μοναδικό στα μάτια μου ήταν το πώς ενσάρκωνε διαφορετικές ριζοσπαστικές παραδόσεις σε μια υβριδική πολιτική ταυτότητα που ξέφευγε και αμφισβητούσε τις απλοϊκές ταξινομήσεις. Ο Νταν πολιτικοποιήθηκε σε μια εποχή που η παλιά εθνοτική Αριστερά βρισκόταν σε βαθιά κρίση υπό την επίδραση του Ψυχρού Πολέμου. Το δικό του μονοπάτι για μια ριζοσπαστική πολιτική δεν είχε καμία σχέση με αυτή την παράδοση. Συμμετείχε σε ένα νέο και δυναμικό τοπίο που συνδύαζε την άμεση δράση της εργατικής τάξης, τον πολιτιστικό πειραματισμό και τις δυναμικές μορφές διαμαρτυρίας.
Αυτός, νομίζω, ήταν ο κόσμος του Νταν μέχρι το 1967. Η ελληνική στρατιωτική δικτατορία αποδείχθηκε κομβική στιγμή. Η Ελλάδα γινόταν ένα παγκόσμιο σημείο ενδιαφέροντος για τη Νέα Αριστερά, καθώς αποτελούσε παράδειγμα των συνεπειών της ψυχροπολεμικής λογικής, παρείχε χώρο για ιστορικές αναλογίες γύρω από την έννοια της «Δημοκρατίας» και μια ελκυστική μελέτη περίπτωσης για την εναντίωση στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία. Για τον Νταν, ο αγώνας κατά της ελληνικής χούντας έγινε το σημείο εισόδου για την αναπλαισίωση της ελληνικότητάς του. Ήρθε σε επαφή με έναν κόσμο που είχε ελάχιστα κοινά με την αμερικανική Νέα Αριστερά: την κληρονομιά της δεκαετίας του 1940, τη φαντασίωση του αιώνια αντιστεκόμενου έθνους απέναντι στους καταπιεστές του, την τραυματική ιστορία μιας Αριστεράς που πολέμησε, κρατώντας όπλα, και έχασε μια αποφασιστική μάχη. Ο Νταν Γεωργακάς ήταν ένας από τους ελάχιστους που μπόρεσαν να ανοίξουν ένα διάλογο ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους. Η φρενήρης δραστηριότητά του (από μια απεργία πείνας και μαχητικές διαμαρτυρίες μέχρι μεταφράσεις, εράνους και οργανωτικές επιτροπές) αντανακλά μια σχεδόν μοναδική ευελιξία, η οποία παρήγαγε μια συναρπαστική διαδρομή.
Όταν γνώρισα τον Νταν, η χούντα ήταν ένα μακρινό παρελθόν για τη γενιά μου. Σημαντική για τις πολιτικές μας δεσμεύσεις, αλλά όχι καθοριστική. Εντυπωσιάστηκα από τον αντίκτυπο που είχε πάνω του. Για να είμαι πιο ακριβής, συχνά προβληματιζόμουν από το πόσο βαθιά εμπλεκόταν στα ελληνικά «εθνικά ζητήματα» χρησιμοποιώντας μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Νομίζω ότι οι ρίζες αυτής της προοπτικής πρέπει να εντοπιστούν στον αντίκτυπο των τραυματικών γεγονότων του 1974, όταν η τουρκική εισβολή στην Κύπρο οδήγησε στην πτώση της χούντας. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το εφαλτήριο για τα μετέπειτα έργα του για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τη συμμετοχή του σε προσπάθειες όπως το American Journal of Contemporary Hellenic Issues. Αφήνοντας στην άκρη άλλα ζητήματα, η επιλογή του να αγκαλιάσει και να υπερασπιστεί την κυρίαρχη εθνική αφήγηση για τις εξωτερικές υποθέσεις, επέτρεψε στον Νταν να προωθήσει, στρατηγικά, την ενσωμάτωση της –μέχρι τότε– περιθωριοποιημένης κοινωνικής ιστορίας των Ελληνοαμερικανών στον θεσμοθετημένο ελληνοαμερικανικό κόσμο. Είναι μια στρατηγική με την οποία διαφωνώ, αλλά τη σέβομαι.
Θα θυμάμαι πάντα τον Νταν με τη γροθιά του υψωμένη να λέει «ο προλεταριακός κεραυνός», ενώ έδινε ζωή σε κάποια ιστορία από τη δεκαετία του 1930. Η γροθιά του ήταν υψωμένη με τον τρόπο κάποιου που το έχει ξανακάνει αυτό στη ζωή του· ο Νταν ήταν ένας μαχητής, ένας ακτιβιστής, ένας άνθρωπος με σφιγμένη γροθιά ενάντια στην καταπίεση και την ανισότητα. Ταυτόχρονα, ενώ ύψωνε τη γροθιά του, χαμογελούσε. Όχι με ειρωνικό τρόπο. Ακριβώς το αντίθετο. Το έργο του ήταν αφιερωμένο στη διατήρηση της φωνής εκείνων που δεν είχαν φωνή, στις αόρατες ιστορίες της εργατικής τάξης που διαμόρφωσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, στον χαμένο κόσμο των ριζοσπαστών και των επαναστατών. Το χαμόγελό του αντανακλούσε ευαισθησία: για τις αντιφάσεις των ατομικών και συλλογικών μας προσπαθειών, για τη διάψευση που πάει χέρι-χέρι με τη χειραφέτηση, για τα όρια ακόμη και των πιο μοναδικών ανθρώπινων κεραυνών ανάμεσά μας.
Ο Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός και διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Είναι ο σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού (2013), συγγραφέας του βιβλίου Κόκκινη Αμερική: Έλληνες μετανάστες και το όραμα ενός Νέου Κόσμου, 1900-1950 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2017 – υπό έκδοση στα αγγλικά, Berghahn Books) και συν-συγγραφέας (με τον Δημήτρη Χριστόπουλο) ενός βιβλίου για το Μακεδονικό Ζήτημα (10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό Ζήτημα, Πόλις 2018). Επί του παρόντος εργάζεται πάνω σε μια διεθνική ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.
Πρωτότυπο άρθρο: https://ergon.scienzine.com/article/essays/dan-georgakas-radical-thunderbolt?fbclid=IwAR2ZL2u2AKgmBVjN1NodPQ0bWucCgsDl_iKi6MTQzQ-5N4BBFIopFfU2eZA
Το βιβλίο του Νταν Γεωργακά, Το δικό μου Ντιτρόιτ, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Αγοράστε το με ένα κλικ εδώ.
Filed under: Αναδημοσιεύσεις | Leave a comment »
ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ 