από τον Nicolás Román
πρωτότυπο κείμενο https://www.revistarosa.cl/2021/03/22/ciencia-ficcion-y-socialismo
Η ατάκα αποτυπώνει ακριβώς αυτό που εννοώ με τον καπιταλιστικό ρεαλισμό: την ευρέως διαδεδομένη ιδέα ότι ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο το μοναδικό βιώσιμο οικονομικό σύστημα, αλλά ότι είναι αδύνατο ακόμη και να φανταστούμε μια εναλλακτική λύση σε αυτόν.
Mark Fisher[1]
Η πολιτιστική μάχη ήταν μέρος της ταξικής πάλης, όπως οι απεργίες των εργατών και η αυτοδιαχείριση των εργοστασίων.
Wu Ming[2]
Για την πολιτιστική φαντασία του ύστερου καπιταλισμού, είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού – αυτό το κλείσιμο του μέλλοντος με τα λόγια του Τζέιμσον ή του Ζίζεκ το υιοθετεί ο Μαρκ Φίσερ στον καπιταλιστικό ρεαλισμό του: ζούμε σε έναν κλειστό και μονοδιάστατο κόσμο, σε μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή από αυτή που φαντάστηκε ο Μαρκούζε τη δεκαετία του ’60, έναν ολοκληρωτισμό που σήμερα εντείνεται με μια αυταρχική εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού. Ο φουτουρισμός έρχεται πάνω μας με το βάρος μιας κατάθλιψης, με μια συνοδεία μαξιμαλιστικών δυστοπιών φιλελεύθερης, αυταρχικής ή φονταμενταλιστικής φύσης, με μια καταθλιπτική παραγωγή σε διάφορες μορφές: σειρές, βιντεοπαιχνίδια και μυθιστορήματα, όπου η επιστημονική φαντασία μας δείχνει την αποτυχία της τεχνολογίας και της πολιτικής να επιλύσουν τις αντιφάσεις της κοινωνίας μας.
Το Προλετκούλτ, το τελευταίο μυθιστόρημα της ιταλικής κολεκτίβας Wu Ming, αντισταθμίζει αυτή την πικρή θλίψη ενός κόσμου χωρίς μέλλον, που γεννά η σύγχρονη επιστημονική φαντασία. Το μυθιστόρημα αφηγείται τη ζωή του Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ, μπολσεβίκου, γιατρού, συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας και αριστερού αποστάτη στα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας. Η ζωή του κομμουνιστή συγγραφέα και επιστήμονα είναι η πλοκή που χρησιμοποιούν οι Wu Ming για να μας μεταφέρουν στις πρώτες δεκαετίες της ΕΣΣΔ και στο έργο του Ο κόκκινος πλανήτης. Τι περιέχει το Προλετκούλτ; Μπαρούτι, διαστημόπλοια, εξόριστους και το πορτρέτο της καθημερινής ζωής στον σοσιαλισμό, κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ύπαρξης της επανάστασης. Οι Wu Ming δεν επιλέγουν μια γκρίζα, καταθλιπτική δυστοπία, αλλά μας τοποθετούν στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού θριάμβου, με μια γραφή γεμάτη διακειμενικότητα, μαρξιστική πολιτική και συζητήσεις για την εξουσία και την επανάσταση. Το κρίσιμο στοιχείο της: επιστημονική φαντασία, σοσιαλισμός, τέχνη και προλεταριακή κουλτούρα.
Το υπόβαθρο του Προλετκούλτ είναι πολύπλευρο, εμπνευσμένο από τον Μπογκντάνοφ και τον Κόκκινο πλανήτη (1908), στο οποίο προστίθενται αναπόφευκτα οι χαρακτήρες του επαναστατικού θριάμβου: ο Λένιν, η Κρούπσκαγια, η Κολοντάι, ο Λουνατσάρσκι, οι βόμβες, το χιόνι και ο σοσιαλισμός. Το μυθιστόρημα ανακτά το κόκκινο νήμα της λογοτεχνίας, όπου το ερώτημα δεν αφορά το τέλος του κόσμου, αλλά το τέλος του καπιταλισμού και της ταξικής κοινωνίας. Τα ενδιαφέροντα σημεία της είναι ποικίλα, με τις ποικίλες υπαγωγές και τους παράλληλους κόσμους τους. Η αφήγηση του Προλετκούλτ σε ορισμένα σημεία μοιάζει με το Ημερολόγιο Μόσχας του Βάλτερ Μπένγιαμιν, όπου ο κριτικός περιπλανιέται στη μητρόπολη της Μόσχας ανάμεσα σε σαμοβάρια, θέατρα, τραμ και παλιά καταστήματα. Αυτός ο πιθανός κόσμος, ο σοσιαλισμός, είναι ένα ελκυστικό σημείο της αφήγησης των Wu Ming, προσθέτοντας το υπόβαθρο επιστημονικής φαντασίας και τη σοσιαλιστική πολιτική στο μυθιστόρημα.
Ενδεχομένως, το ζήτημα ενός άλλου πιθανού κόσμου δεν υπήρχε για τους στρατιώτες και τους εργάτες του Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης, στην αρχή του ρωσικού επαναστατικού κύκλου. Ο στρατός και η πλέμπα, που λιμοκτονούσαν από τον τσαρισμό, δύσκολα μπορούσαν να φανταστούν τη σοσιαλιστική πατρίδα, την κολεκτιβοποίηση της γης και την πτώση των Ρομανόφ. Ωστόσο, η αποθάρρυνση δεν ήταν τέτοια, ο Κόκκινος πλανήτης (που γράφτηκε το 1908 και τον οποίο συνέχισαν οι Wu Ming στην πλοκή του Προλετκούλτ) ενθαρρύνεται να δημιουργήσει μια σοσιαλιστική επιστημονική φαντασία όπου το ζήτημα δεν είναι η καταστροφή του πλανήτη αλλά η καταστροφή του κεφαλαίου και η φαντασία ενός διαπλανητικού σοσιαλισμού.
Αν και το τελευταίο έργο των Wu Ming δεν είναι ούτε μια αφελής προσέγγιση των προβλέψεων της σοβιετικής εκβιομηχάνισης ούτε ένας πανηγυρικός στον μαρξισμό-λενινισμό –το αντίθετο–, δείχνει το φως και τις σκιές των αμείλικτων συζητήσεών του σε έναν ποικιλόμορφο, συγκρουσιακό και αντιφατικό κόσμο στα πρόθυρα διώξεων και εκκαθαρίσεων. Σε αυτή την εικόνα, ο Μπογκντάνοφ είναι το αστέρι σε εκείνη την κόκκινη αυγή, ένας ανθολογικός χαρακτήρας, ο Μπογκντάνοφ από σάρκα και οστά –η έμπνευση για τον μυθιστορηματικό σωσία του– χωρίς να επαναπαύεται με τη συγγραφή του Κόκκινου πλανήτη, ήταν ο δημιουργός του Proletkult, μιας βασικής οργάνωσης του καλλιτεχνικού δικτύου της Σοβιετικής Ένωσης για τη δημιουργία και την προώθηση του προλεταριακού πολιτισμού, αν και σύντομα η οργάνωση αυτή προκάλεσε τις υποψίες του κόμματος και το δίκτυο αποχρηματοδοτήθηκε και απορροφήθηκε από την κρατική γραμμή: τα πάντα μέσα στο κόμμα, τίποτα έξω από το κόμμα. Η προϋπόθεση του Proletkult ήταν να δημιουργήσει έναν προλεταριακό και σοσιαλιστικό πολιτισμό (όπως λέει ο Ντουρούτι, εμείς οι εργάτες έχουμε έναν νέο κόσμο στις καρδιές μας), το Proletkult ήταν μια έκφραση αυτού του αμαλγάματος των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εμπειριών σε όλη την πατρίδα των εργατών, μια οργάνωση για την πολιτιστική μάχη ενάντια στον αστικό πολιτισμό και τα απομεινάρια της παλιάς αυτοκρατορικής κοινωνίας. Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος Προλετκούλτ εκπλήσσονται από την προσγείωση της Λένι, η οποία προέρχεται από έναν επαναστατικό πλανήτη, όπου αναρωτιούνται για τον διαπλανητικό σοσιαλισμό. Ο γαλαξιακός σοσιαλισμός είναι η πλοκή του μυθιστορήματος και μας μεταφέρει ανάμεσα σε ταξίδια και συνθήματα που περιγράφουν την τεταμένη ατμόσφαιρα της δεκαετίας του 1930 πριν από την αφύπνιση του καφέ θηρίου και την κορύφωση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το Προλετκούλτ φαντάζεται το μέλλον και άλλους πιθανούς κόσμους σε έναν επαναστατικό ορίζοντα που δεν είναι απαλλαγμένος από αντιφάσεις. Η γραφή των Wu Ming στοχεύει ευθέως στην πολιτιστική μάχη σε έναν σπασμωδικό κόσμο εν μέσω της πανδημίας Covid-19 και των διαφόρων ρωγμών στην παγκόσμια νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση. Το επιχείρημά τους δεν είναι μια ώθηση στην καρδιά αυτής της κρίσης, αλλά χρησιμεύει για να αναζωπυρώσει τη φωτιά του πολιτισμού ως ορίζοντα ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού, όπως το θέτουν οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος:
Η τέχνη δεν είναι κάτι διακοσμητικό. Όπως η επιστήμη, χρειάζεται για να οργανώνει τις εμπειρίες. Αλλά η διαφορά από την επιστήμη είναι ότι δεν χρησιμοποιεί αφηρημένες έννοιες. Χρησιμοποιεί ζωντανές εικόνες. Η κολεκτιβιστική τέχνη αποκαλύπτει τα συνδετικά στοιχεία του κόσμου, που η ατομιστική τέχνη δεν βλέπει. Εξυμνεί τη συνένωση ενάντια στην καταστροφή.
[1] Mark Fisher, Capitalist Realism: No Alternative, (Buenos Aires: Caja negra, 2016). Ελληνική έκδοση, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός. Υπάρχει άραγε εναλλακτική;, Futura, Αθήνα 2015.
[2] https://ctxt.es/es/20201001/Culturas/33633/culto-individuo-wu-ming-entrevusta-bernardo-gutierrez.htm
Αγοράστε το Προλετκούλτ με ένα κλικ εδώ.
Filed under: Αναδημοσιεύσεις | Leave a comment »
ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ 