Συνέντευξη του Wu Ming 1

Ο Wu Ming 1 συνομιλεί με τον Γιάννη Κοντό για το πόλη Κ.

Τα βιβλία από τις κολεκτίβες Luther Blissett και Wu Ming κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων.

Wu Ming 1: «Το πρόβλημα είναι το κεφάλαιο»

Τα βρώμικα κόλπα της Μπερενίς

Μετάφραση από το λογοτεχνικό περιοδικό Nuit Blance https://nuitblanche.com/dossier/2014/04/les-vacheries-de-berenice

Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς τη λογοτεχνία του Κεμπέκ χωρίς την Μπερενίς Έινμπεργκ. Όπως η Φλορεντίν Λακάς, ο Ερβέ Ζοντουάν, η Αλμπερτίν, ο Τζακ Γουότερμαν και ο Μεσιέ Εμίλ, η ηρωίδα του πρώτου μυθιστορήματος του Ρεζάν Ντισάρμ έχει αφήσει το στίγμα της στο φαντασιακό. Από το Souffle de l’harmattan[1] μέχρι το Ciel de Bay City[2], ο απόηχος της μοναδικής, επαναστατικής φωνής της ακούγεται ακόμα.

Ο κόσμος έχει αλλάξει πολύ από τότε που κυκλοφόρησε η Καταποντισμένη των καταποντισμένων. Το 1966, η τηλεόραση του Radio-Canada μετέδωσε τα πρώτα έγχρωμα προγράμματά της. Το Μόντρεαλ εγκαινίασε το μετρό του. Ο Ρενέ Λεβέσκ επανεξελέγη με τη σημαία των Φιλελευθέρων. Ο Τρούμαν Καπότε δημοσίευσε το βιβλίο Εν ψυχρώ. Τα τραγούδια «La bohème», «California Dreamin’» και «Yellow Submarine» κυριάρχησαν στις πωλήσεις των δίσκων 45 στροφών. Ήταν πριν από τον Μάη του ’68. Ο Μπελμοντό έπαιζε τον κακοποιό σε ταινίες του Γκοντάρ και του ντε Μπροκά. Ο Ρομπέρ Σαρλμπουά ηχογραφούσε το Terre des bums. Η Μαρί-Κλερ Μπλε έπαιρνε το βραβείο Médicis. Αλλά για πολλούς αναγνώστες, το 1966 ήταν πάνω απ’ όλα η χρονιά που ένας 24χρονος από το Σεν-Φελίξ-ντε-Βαλουά εξέδωσε στο Παρίσι αυτό που έμελλε να γίνει ένα από τα πρώτα cult μυθιστορήματα της λογοτεχνίας του Κεμπέκ.

Ο Ντισάρμ έχει συχνά συγκριθεί με τον Τζ. Ντ. Σάλιντζερ και τον Τόμας Πίντσον. Όπως αυτοί, ο Ντισάρμ είναι ένας συγγραφέας-φάντασμα – αν όχι ένα «παιδόφασμα» [3]. Στα μάτια του, μόνο το έργο του ανήκει στη δημόσια σφαίρα. Ο ίδιος προτιμά να καλύπτει το πρόσωπό του με τη μεγαλύτερη δυνατή μυστικότητα. Και έτσι συμβαίνει εδώ και 40 χρόνια. Είναι αδύνατο να διαβάσει κανείς την Καταποντισμένη των καταποντισμένων το 2011 χωρίς να σκεφτεί αυτή την πρωτοφανή απομόνωση.

Ο παραλληλισμός με τον Σάλιντζερ υποδηλώνει κάτι άλλο εκτός από την ανωνυμία: την ιδέα ότι η Καταποντισμένη των καταποντισμένων θα μπορούσε να είναι ο δικός μας Φύλακας στη σίκαλη. Λίγα έργα της λογοτεχνίας του Κεμπέκ έχουν φτάσει σε τέτοιο επίπεδο. Λίγα έργα, για να πούμε την αλήθεια, έχουν τέτοια δύναμη να συγκινούν τις ψυχές των εφήβων. Τελικά, το να αποκαλέσει κανείς την Καταποντισμένη των καταποντισμένων «κλασικό» δεν σημαίνει πολλά. Είναι κάτι περισσότερο από αυτό. Το βιβλίο ανήκει σε μια εκλεκτή ομάδα επιδραστικών κειμένων, όπως τα Η ναυτία, Ο ξένος, Στο δρόμο και ο Λύκος της στέπας, τα οποία διακρίνονται πρωτίστως για τις πολλές απορρίψεις που κάνουν. Έτσι γεννιούνται οι αντικουλτούρες.

Εκείνη την εποχή, ο Μισέλ βαν Σεντέλ περιέγραψε την Καταποντισμένη των καταποντισμένων ως «το πρώτο μεγάλο μπαρόκ μυθιστόρημα του Κεμπέκ»1[4]. Η παρατήρηση αυτή παρέμεινε εξαιρετικά ακριβής. Με την ενέργεια και τη μανία του, η Καταποντισμένη των καταποντισμένων μεταδίδει την ίδια την υπερβολή της δεκαετίας του 1960: απόρριψη της εξουσίας, αντικομφορμισμός, εξερεύνηση της σεξουαλικότητας, επιθυμία για καταστροφή, βία… Ταυτόχρονα, η ευαισθησία που αναδύεται από αυτό το μυθιστόρημα υπερβαίνει τη δεκαετία του 1960. Απλά ανοίξτε το βιβλίο: «Όλα με καταπίνουν. Όταν κλείνω τα μάτια, καταποντίζομαι στα σπλάχνα μου, μέσα στα σπλάχνα μου είναι που νιώθω ασφυξία». Η μαγεία είχε αρχίσει αμέσως. Η Μπερενίς Έιμπεργκ είναι το κορίτσι της διπλανής πόρτας. Μιλάει για το σήμερα. Είναι εύκολο να την ακολουθήσεις από το Μόντρεαλ στην Καλιφόρνια, από τη Νέα Υόρκη στο Ισραήλ.

Δεν είναι ειρωνικό το γεγονός ότι το μυθιστόρημα του Ducharme –το πρώτο που εκδόθηκε, αλλά το δεύτερο που έγραψε, μετά το L’océantume– κέρδισε το Prix du Gouverneur Général στην κατηγορία «ποίηση και το δράμα»; Ομολογουμένως, από ορισμένες απόψεις αυτό το μυθιστόρημα δεν είναι και τόσο μυθιστορηματικό. Αλλά το να το καταστήσουμε έργο ποίησης ή δράματος είναι σαν να παραβλέπουμε τις αφηγηματικές ιδιότητες του εσωτερικού μονολόγου. Δείτε τον Οδυσσέα [του Τζόις] και το Belle du Seigneur [του Αλμπέρ Κοέν]. Ο μονόλογος της Μπερενίς δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από εκείνον της Μόλι Μπλουμ ή της Αριάν ντ’ Ομπλ. Συναρπάζει, διασκεδάζει, προβληματίζει, προκαλεί και τρομάζει.

Οι αναγνώστες του εικοστού πρώτου αιώνα δεν θα προσβληθούν από ορισμένες πτυχές του βιβλίου που κάποτε ήταν αμφιλεγόμενες, όπως οι αιμομικτικές αναφορές ή οι αναφορές στην ομοφυλοφιλία. Τα χαρακτηριστικά που έκαναν το βιβλίο πρωτότυπο το 1966 μπορούν ακόμη να εκτιμηθούν: η πολυμάθεια, οι λεκτικές εφευρέσεις, ο ενθουσιασμός, ο χλευασμός, η νεανική φρεσκάδα αλλά και η απαισιοδοξία. Η κατάληξη του μυθιστορήματος (ας μην την αποκαλύψουμε) εξακολουθεί να μας εκπλήσσει. Η Μπερενίς, που παλεύει ενάντια σε αυτό που απειλεί να την καταπιεί, δηλαδή να την αλλοτριώσει, πρέπει με τη σειρά της να καταλήξει να το καταπιεί – ο τίτλος μας προειδοποίησε.

Το μυθιστόρημα του Ντισάρμ είναι επίσης ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας με παιδικό αφηγητή. Μια ανήσυχη εποχή ανακαλύψεων και απογοητεύσεων, η παιδική ηλικία αποκαλύπτει την όψη της σκληρής αθωότητας, όπως στα Τρομερά παιδιά του Κοκτώ, Victor ou les enfants au pouvoir του Βιτράκ, Une saison dans la vie d’Emmanuel της Μαρί-Κλερ Μπλε και Το μεγάλο τετράδιο της Άγκοτα Κρίστοφ. «Αν δεν υπήρχαν παιδιά στη γη», γράφει ο Ντισάρμ στο οπισθόφυλλο [της γαλλικής έκδοσης], «δεν θα υπήρχε τίποτα όμορφο». Και έχει τον λόγο του.

Αμέτρητες ακαδημαϊκές εργασίες έχουν αφιερωθεί στον Ντισάρμ. Μαζί με τον Ζακ Φερόν και την Ανν Εμπέρ, είναι ένας από τους συγγραφείς του Κεμπέκ που έχουν μελετηθεί περισσότερο ανά τον κόσμο. Η προσέγγιση που επιλέχθηκε μπορεί να προκαλέσει έκπληξη. Για παράδειγµα, ένας ακαδηµαϊκός από το Τορόντο συνέκρινε το έργο του Ντισάρμ µε εκείνο του Σελίν[5]. Γιατί όχι; «Τι βλακείες…» Το Η καταποντισμένη των καταποντισμένων είναι γεμάτο χολή. Η μητέρα της Μπερενίς, με τα διαδοχικά παρατσούκλια «Ψοφόγατα» και «Ψωρόγατα», τα ξέρει όλα. Σπανίως, μέχρι την ταινία του Ξαβιέ Ντολάν[6], μια μητέρα έχει υποστεί τόσο μπούλινγκ.

Το Léolo, η ταινία του Ζαν-Κλοντ Λοζόν, ανέδειξε τη συναρπαστική δύναμη του βιβλίου του Ντισάρμ. Αυτό συνέβη το 1992. Το 2011, όποιος θέλει να διώξει τον ενήλικα μέσα του, όποιου «του μαύρισε η καρδιά», καλά θα κάνει να στραφεί στην Μπερενίς. Στην αδελφή ψυχή μας, στην αδελφή μας.

---

[1] Μυθιστόρημα του Μπάμπα Μουσταφά, που εκδόθηκε μετά θάνατον, το 2000.

[2] Μυθιστόρημα της Κατρίν Μαυρικακίς, που εκδόθηκε το 2008.

[3] Enfantôme στο πρωτότυπο. Tίτλος άλλου μυθιστορήματος του Ντισάρμ που κάνει λογοπαίγνιο με τις λέξεις enfant (παιδί) και fantôme (φάντασμα).

[4] Michel van Schendel, Ducharme l’inquiétant, « Conférences J. A. de Sève », Presses de l’Université de Montréal, Μόντρεαλ, 1967, p. 11.

[5] Marie-Hélène Larochelle, Poétique de l’invective romanesque. L’invectif chez Louis-Ferdinand Céline et Réjean Ducharme, XYZ, Μόντρεαλ, 2008.

[6] Xavier Dolan, J’ai tué ma mère (2009).

Πρόλογος στην αμερικανική έκδοση του «Μανιφέστου Συνωμοσίας»

Μεταφράσαμε και δημοσιεύουμε τον πρόλογο που έγραψαν οι Ανώνυμοι για την έκδοση του Μανιφέστου Συνωμοσίας, που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ στις 13 Ιουνίου 2023 από τη Semiotext(e).

Το βιβλίο που ακολουθεί εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2021 από τον «διάσημο» αριστερό εκδοτικό οίκο του Παρισιού, Editions du Seuil. Η αυστηρή ανωνυμία του συνεπαγόταν μια διαδικασία έκδοσης κάπως ασυνήθιστη, απαιτώντας να μην έχει κανείς από τον εκδοτικό οίκο πρόσβαση στο έργο, εκτός από το διευθυντή του. Εφόσον ζούμε σε μια δημοκρατία, είναι απολύτως λογικό που η γαλλική αστυνομία θεωρεί αυτονόητο καθήκον της να παρακολουθεί, με τον δικό της αδέξιο τρόπο, αυτό ή το άλλο  ραντεβού που δόθηκε με διακριτικότητα στον εν λόγω διευθυντή και να υποκλέπτει ή ακόμη και να καταστρέφει ως απειλή την αλληλογραφία που συνδέεται με την έκδοση. Και ήταν εξίσου λογικό ότι, ακόμη και πριν από την έκδοση του βιβλίου, η ίδια αστυνομική δύναμη θεώρησε επείγον να βάλει μια από τις δημοσιογραφικές της εφεδρείες να δημοσιεύσει ένα άρθρο που να ισχυρίζεται ότι αποκαλύπτει την ανωνυμία των συγγραφέων και να συκοφαντεί όσο το δυνατόν περισσότερο το περιεχόμενο του βιβλίου προκειμένου να επηρεάσει την υποδοχή του. Αν και ήταν αδύνατο να αποτραπεί η έκδοση του βιβλίου, έγινε ό,τι ήταν δυνατόν για να αποτραπεί ο εκδότης από τη διανομή του, οι βιβλιοπώλες από την πώλησή του και –ανεπιτυχώς– οι αναγνώστες από την ανάγνωσή του. Εξάλλου, ζούμε σε μια δημοκρατία και θα ήταν επιζήμιο για τους πολίτες να έρθουν σε επαφή με επικίνδυνες ιδέες ή ακόμη και με σοκαριστικές αλήθειες. Είναι σημαντικό για την αστυνομία να διασφαλίζει την ψυχική ασφάλεια των υπηκόων της. Ο γαλλικός στρατός ήδη θεωρητικολογεί ότι αυτό που διακυβεύεται στις παγκόσμιες συγκρούσεις είναι η διατήρηση της «safe sphere» του πληθυσμού –την οποία τίποτα δεν απειλεί να διαταράξει, ή να την κάνει να εκραγεί, ποιος ξέρει;–, της επιστημολογικής φούσκας στην οποία κάθε πολίτης βρίσκεται εγκλωβισμένος χάρη στον τεχνολογικό μηχανισμό που διέπει πλέον την πρόσβασή του στον κόσμο. Η Jen Easterly, διευθύντρια της Υπηρεσίας Κυβερνοασφάλειας και Ασφάλειας Υποδομών του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας (DHS), η οποία είναι υπεύθυνη για την καταπολέμηση της «Misinformation, Disinformation and Malinformation» (παραπληροφόρησης, σκόπιμης παραπληροφόρησης και κακόβουλης πληροφόρησης), δήλωσε σε ένα συνέδριο τον Νοέμβριο του 2021: «Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι ασχολούμαστε με τις κρίσιμες υποδομές, και η πιο κρίσιμη υποδομή είναι η γνωστική μας υποδομή». Είναι ευτύχημα που οι εγκέφαλοί μας βρίσκονται σε τόσο καλά χέρια. Όλοι θα έχουν καταλάβει ότι η άμεση «ρύθμιση» των κοινωνικών δικτύων από το FBI και το DHS, που ξεκίνησε με το πρόσχημα της καταπολέμησης του Covid-19, είναι στην πραγματικότητα μια εικόνα του μέλλοντος – ένα μέλλον που δύσκολα μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την ατμόσφαιρα του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου που τόσο μεθοδικά κατασκευάζεται. Όσοι πίστευαν ότι το επεισόδιο της πανδημίας ήταν μια παρένθεση και όχι μια συστατική πράξη, είχαν την τιμητική τους. Αρνούμενοι το τραύμα του 2020, οι πολίτες υπογράφουν το νέο κοινωνικό σύμφωνο που τους συνδέει με τον δήμιό τους. Έτσι, οι πιο «πολιτικοποιημένοι» έγιναν ξαφνικά οι πιο κακοποιημένοι, οι πιο «καλλιεργημένοι» οι πιο ηλίθιοι και οι πιο «κριτικοί» οι πιο άφωνοι.

Ένα μήνα μετά την κυκλοφορία του Μανιφέστου, σημειώθηκε ένα θεαματικό ποιοτικό άλμα στον πόλεμο, του οποίου η Ουκρανία είναι το ματωμένο τρόπαιο. Θα ήταν περιττό να πούμε ότι ο «νέος Ψυχρός Πόλεμος», τον οποίο κάποιοι προσποιήθηκαν ότι ανακάλυψαν τότε, βρίσκεται παντού στο Μανιφέστο. Η αλήθεια είναι ότι όποιος είναι καλά πληροφορημένος δεν μπορεί να αγνοεί ότι εδώ και χρόνια οι ΗΠΑ είχαν αποσυνδεθεί στρατηγικά από την Κίνα, ότι ο γενικός επανεξοπλισμός βρισκόταν σε καλό δρόμο, ότι κυκλοφορούσαν φήμες για επιστροφή στον «συμβατικό πόλεμο», ότι η ολοκλήρωση του αγωγού Nord Stream 2 αποτελούσε από μόνη της casus belli για την Ουάσιγκτον και ότι το ΝΑΤΟ υποδαύλιζε τη μετάβαση στον «γνωστικό πόλεμο». Απαγόρευση κυκλοφορίας, γενική κινητοποίηση, κατάσταση πολιορκίας, αυστηρότερος έλεγχος των δημόσιων χώρων και των πληθυσμών: ο στρατιωτικός τόνος του «πολέμου κατά του ιού» δεν προμήνυε τίποτα καλό. Επιπλέον, ήταν εύκολο να μαντέψει κανείς ότι τα μεγάλα εγκλήματα που διαπράχθηκαν υπό το πρόσχημα της διαχείρισης της πανδημίας θα μπορούσαν να ξεχαστούν μόνο από ακόμη μεγαλύτερα εγκλήματα. Η φυγή είναι ο μόνος τρόπος για να δραπετεύσει κανείς από τις συνέπειες τέτοιων τεράστιων ψεμάτων και εξαπατήσεων, και μόνο ο πόλεμος, με τα έκτακτα μέτρα που επιτρέπει, μπορεί να μειώσει το σχίσμα των πραγματικοτήτων που διευρύνεται έκτοτε, και έτσι να αναβάλει την αδυσώπητη εκδίκηση. Με αυτόν τον τρόπο, επιτέλους, οι αυτοκρατορίες που βρίσκονται σε κατάσταση προχωρημένης εσωτερικής κατάρρευσης στέκονται όρθιες, ακουμπώντας η μία πάνω στην άλλη. Αλλά δεν χρειάζεται να προσθέσουμε κι άλλα σε όσα αυτό το βιβλίο καθιστά επαρκώς κατανοητά –τη μονιμότητα του Ψυχρού Πολέμου, τη διττή φύση όλων των σύγχρονων τεχνολογιών, τη συνέχεια μεταξύ της βιοπολιτικής της πανδημίας και της θανατοπολιτικής της ένοπλης σύγκρουσης, τη διακυβέρνηση μέσω τρολαρίσματος, την οικολογία ως πρόσχημα για την επιτάχυνση της καταστροφής, τον υποδομικό χαρακτήρα της σημερινής εξουσίας και, επομένως, των σημερινών πολέμων κ.ά.– για να αναφέρουμε μόνο μερικά από αυτά. Ενάμιση χρόνο μετά τη δημοσίευση του Μανιφέστου, πρέπει να παραδεχτούμε ότι μόνο ένα πράγμα έχει γεράσει σε αυτό: είχαμε θέσει, ιδιαίτερα στην αρχή του βιβλίου, μια ολόκληρη σειρά από pièges à cons (παγίδες για μαλάκες) – επιτακτικούς ισχυρισμούς σχετικά με τον ιό και την προέλευσή του, σχετικά με τα «εμβόλια» και τις παρενέργειές τους, σχετικά με την ψυχοπολιτική χειραγώγηση και τη λογοκρισία, ισχυρισμούς σχεδιασμένους με στόχο να προσβάλλουν αυτό που θεωρούνταν τότε δεδομένο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά που γνωρίζαμε με βεβαιότητα ότι ήταν επαρκώς τεκμηριωμένοι. Τώρα, αυτά που κάποτε θεωρούνταν αχρείαστες προβοκάτσιες ή ιδιοτροπίες θεωρητικών συνωμοσίας έχουν «τεκμηριωθεί», «επιστημονικά», «στατιστικά» και, για να το θέσουμε ωμά, ιστορικά. Μπορείτε να τα βρείτε ακόμη και στις εκθέσεις ομοσπονδιακών υπηρεσιών ή στο στόμα του Jeffrey Sachs, και αυτό κάτι λέει. Το μόνο που απομένει στους μαλάκες είναι το ανακάτεμα, τα υπονοούμενα, οι συκοφαντίες και ο θόρυβος για να προσπαθήσουν να επιβιώσουν μέσα στα συντρίμμια των βυθισμένων θέσεων τους – όλες ρητορικές τεχνικές που, όταν πρόκειται για την επίθεση σε αλήθειες «συνωμοσίας», ελάχιστα έχουν αλλάξει από την εποχή του περίφημου υπομνήματος της CIA που τις εκθείαζε το 1967 μπροστά στα συντρίμμια των συμπερασμάτων της Επιτροπής Γουόρεν. Δεν τους λυπόμαστε που πνίγονται. Τους ευχόμαστε καλή τύχη.

Ο Αμερικανός αναγνώστης θα βρει σε αυτό το βιβλίο πολλές γενεαλογίες που οδηγούν κατευθείαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και γενικότερα μια σύνθεση κυρίως αγγλοσαξονικών πηγών. Είναι μέρος του περήφανου επαρχιωτισμού της παλιάς Ευρώπης να αρνείται ότι βρίσκεται υπό ηγεμονία εδώ και έναν γεμάτο αιώνα, και έτσι να αγνοεί τη δική της πρόσφατη ιστορία. Ωστόσο, αυτό δεν είχε διαφύγει από τον ποιητή το 1909, όταν έγραφε στο L’écho des sports: «Ούτως ή άλλως σήμερα όλοι είναι λίγο πολύ Αμερικανοί. […] Πρέπει να είσαι Αμερικανός, ή τουλάχιστον να φαίνεσαι ότι είσαι, που είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα […] Πάντα να φαίνεσαι απασχολημένος.» (Arthur Cravan, «To be or not to be American») Ενώ δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο νέος αιώνας θα είναι αμερικανικός, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο προηγούμενος ήταν πέρα για πέρα. Στη δεκαετία του 1830, ένας από τους πιο υποδειγματικούς θεωρητικούς συνωμοσίας της ιστορίας, ο Philippe Buonarroti, περιέγραψε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ένα «φεουδαρχικό καθεστώς ντυμένο με δημοκρατικές μορφές». Σε αυτό το σημείο, η αμερικανική ιστορία υπήρξε έκτοτε αξιοθαύμαστα συνεπής – γεγονός που σε καμία περίπτωση δεν μειώνει τον απόλυτα συνωμοτικό χαρακτήρα της ίδιας της αμερικανικής «Επανάστασης», η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του Τζορτζ Ουάσινγκτον, είδε στο Λονδίνο «ένα κανονικό, συστηματικό σχέδιο» για την υποδούλωση των αποικιών του Νέου Κόσμου. Είναι αλήθεια ότι στη χώρα των ανθρώπων της αυτοπεποίθησης είναι δύσκολο να έχεις εμπιστοσύνη σε οποιονδήποτε και σε οτιδήποτε. Η ιστορία είναι περισσότερο από ποτέ αυτός ο εφιάλτης από τον οποίο προσπαθούμε να ξυπνήσουμε. Δεν έχουν απομείνει πολλά αποθέματα εφευρετικότητας για όποιον βλέπει το Facebook ως την υλοποίηση του ιδιωτικού τομέα του προγράμματος ολικής παρακολούθησης LifeLog της DARPA, ή για όποιον ανακαλύπτει τα εσωτερικά της συνωμοσίας που οδήγησε στο σαμποτάζ του Nord Stream 1 & 2, ή για όποιον πρέπει να παρατηρήσει τον κυνισμό με τον οποίο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και η CIA υιοθετούν τη ρητορική του Woke[1] για να επιδιώξουν, με νέα ρούχα, τους ίδιους αιώνιους στόχους τους. Ο προστάτης άγιος της αντι-συνωμοσιολογίας, ο Karl Popper, έγραψε τη δεκαετία του 1960: «Η πίστη στους ομηρικούς θεούς, των οποίων οι συνωμοσίες ήταν υπεύθυνες για τις περιπέτειες του Τρωικού Πολέμου, έχει εξαφανιστεί. Αλλά τη θέση των θεών στον Όλυμπο του Ομήρου έχουν πάρει τώρα οι Γέροντες της Σιών, τα μονοπώλια, οι καπιταλιστές ή οι ιμπεριαλιστές». Αυτή η ρητορική τεχνική του επέτρεπε να κάνει αδιανόητη κάθε ευκρινή κριτική στην κυριαρχία του κεφαλαίου, καθιστώντας την ύποπτη για αντισημιτισμό. Ευτυχώς, τώρα γνωρίζουμε, χάρη στην ιστορική καταγραφή, τα κακώς κείμενα των μονοπωλίων, των καπιταλιστών και των ιμπεριαλιστών της δεκαετίας του 1960 και πώς μπόρεσαν να καθορίσουν, από πολλές απόψεις, την πορεία του κόσμου – και πώς μας έφεραν σε αυτό το σημείο της απόλυτης καταστροφής. Υπάρχει τέτοιος βαθμός συσσώρευσης πλούτου και δύναμης που οι ομάδες διαχείρισης, παρ’ όλο τον εμπειρισμό τους, μπορούν να αναπτύσσουν σχέδια και όχι απλές στρατηγικές. Μακριά βέβαια από εμάς η διατήρηση των παλαιών κατηγοριών της ιστορικής κατανόησης. Μακάρι η έκδοση αυτού του βιβλίου στα αγγλικά να συμβάλει στην αναπροσαρμογή αυτών των κατηγοριών και στην κατανόηση του εφιάλτη στον οποίο βρισκόμαστε. Μακάρι να βγούμε επιτέλους από αυτόν τον εφιάλτη, να σαρώσουμε τους φύλακες του ύπνου και να αρχίσουμε επιτέλους τη vita nuova (νέα ζωή) που παραμένει, ανά πάσα στιγμή, στο χέρι μας.1η Μαρτίου 2023

---

[1] Woke είναι ένα αγγλικό επίθετο που σημαίνει «επαγρύπνηση εναντίον φυλετικών προκαταλήψεων και διακρίσεων». Πλέον, ο όρος φέρεται να έχει αρνητική χροιά στον δυτικό κόσμο, ενώ η κουλτούρα που προωθείται γύρω από την συγκεκριμένη πολιτική, κατηγορείται ως υπερβολική. Επίσης, η woke κουλτούρα κατηγορείται ότι έχει χρησιμοποιηθεί από το σύστημα με σκοπό να προωθήσει νεοφιλελεύθερες πολιτικές καμουφλαρισμένες με πολιτικές δικαιωματισμών, αλλά και για να πουλήσει προϊόντα μέσω της χρήσης του στη διαφήμιση (woke-washing).

UFO και η λαχτάρα για το Άγνωστο

Wu Ming

Δημοσιεύτηκε στο Ill Will, 16 Μαρτίου 2023

Κατά τη διάρκεια του ξεσπάσματος της πανδημίας Covid-19 το 2020 υπήρξε μια εκθετική αύξηση των παρατηρήσεων UFO σε όλη τη Δύση. Στη συνέχεια, τον Φεβρουάριο του 2023, η έννοια των «αγνώστου ταυτότητας εναέριων φαινομένων» έγινε κεντρικό θέμα στη διαμάχη μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας για υποτιθέμενα κατασκοπευτικά μπαλόνια.

Η ιταλική συγγραφική κολεκτίβα Wu Ming δημοσίευσε πρόσφατα το UFO 78, ένα μυθιστόρημα του οποίου η κύρια πλοκή τοποθετείται μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 1978. Σε αυτό, η απαγωγή του πρώην πρωθυπουργού Άλντο Μόρο από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες διαπλέκεται με το μεγάλο κύμα θεάσεων UFO που σημειώθηκε στην Ιταλία εκείνη τη χρονιά. Το μυθιστόρημα ακολουθεί στενά ένα άλλο βιβλίο, το La Q di Qomplotto (2021), στο οποίο ένα μέλος της κολεκτίβας Wu Ming ανέπτυξε μια αντικαπιταλιστική προσέγγιση της συνωμοσιολογικής σκέψης, έχοντας ως μελέτη περίπτωσης το Qanon.

Στο παρακάτω δοκίμιο, το οποίο εμφανίστηκε στο ιστολόγιο Giap των Wu Ming στις 24 Φεβρουαρίου 2023 πριν δοθεί για δημοσίευση στο Ill Will, η ιταλική κολεκτίβα ερμηνεύει την επιστροφή των UFO στη συλλογική μας φαντασία και τη «λαχτάρα για το αγνώστου ταυτότητας» όχι μόνο ως σύμπτωμα του κλιματικού άγχους και της μετα-πανδημικής μας δυσπραγίας, αλλά και ως εκδήλωση μιας «ουτοπικής παρόρμησης», μιας προσπάθειας να ξεφύγουμε από ένα σύστημα που μας αναγκάζει να ταυτοποιούμαστε συνεχώς, ενώ πνίγει κάθε μελλοντική προοπτική ριζικής αλλαγής.

---

Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε για το UFO 78, υπήρχε πολύ λίγη κουβέντα για τα UFO, τουλάχιστον στην mainstream συζήτηση. Εκτός από ορισμένες εξειδικευμένες ομάδες, το θέμα ήταν ντεμοντέ εδώ και χρόνια.

Κάθε τόσο κάποιος μας ρωτούσε: «Ποιο θα είναι το θέμα του επόμενου μυθιστορήματος;» Και εμείς απαντούσαμε: «Πρόκειται για την εμμονή με τα UFO που κατέλαβε την Ιταλία το ’78». Τότε ο συνομιλητής, με μια αμήχανη έκφραση, απαντούσε: «Περίεργο… Γιατί αποφασίσατε να γράψετε για τα UFO;». Δίναμε τότε κάποιες εξηγήσεις, προσπαθώντας να αποφύγουμε τα spoilers. Και συνήθως, ένα μεγάλο «πφφφ» θα τυπώνονταν στο μέτωπο του ακροατή.

Κατόπιν, από κάποιο καπρίτσιο της ιστορίας, ενώ γράφαμε το βιβλίο, οι θεάσεις UFO επανέκτησαν την προσοχή του κοινού. Αυτό συνέβη ξαφνικά σε όλη τη Δύση, κατά τη διάρκεια των μεγάλων πανδημικών εγκλωβισμών του 2020. Οι αναφορές πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά· υπήρξαν πολυάριθμα «χτυπήματα».¹ Από τότε, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι βρισκόμαστε εν μέσω ενός κύματος θεάσεων.

Το γεγονός αυτό αναγνωρίζεται και από την Ουάσιγκτον. Τον Ιανουάριο του 2023, το Γραφείο του Διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών δημοσίευσε την ετήσια έκθεσή του για τα «αγνώστου ταυτότητας εναέρια φαινόμενα» –η σημερινή επίσημη ονοματολογία, εξ ου και το ακρωνύμιο UAP (Unidentified Aerial Phenomena)– η οποία παρέχει τους αριθμούς για τις ΗΠΑ. Ενώ από το 2002 έως το 2017 οι υπηρεσίες πληροφοριών είχαν ταξινομήσει 263 θεάσεις, κατέγραψan 247 (σχεδόν τον ίδιο αριθμό) μόνο μεταξύ 2020-2022. Ένα άλμα στην κλίμακα, από δεκάδες σε εκατοντάδες ανά έτος.

Παρόλα αυτά, αυτό δεν έχει καμία σχέση με το ιταλικό κύμα του 1978, κατά τη διάρκεια του οποίου αναφέρθηκαν περίπου 2.000 θεάσεις μόνο εκείνη τη χρονιά, και μάλιστα σε μια χώρα πολύ μικρότερη από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα UFO έχουν επιστρέψει. Ή μάλλον, οι άνθρωποι έχουν αρχίσει πάλι να τα βλέπουν. Γιατί;

Κοιτάζοντας προς τον ουρανό ως προοίμιο κάθε απελευθέρωσης

Όταν τα ανθρώπινα όντα αισθάνονται στριμωγμένα, περιορισμένα, καταπιεσμένα, ταλαιπωρημένα, στρέφουν το βλέμμα τους στον ουρανό, στο στερέωμα. Η πράξη τού να κοιτάζει κανείς τον έναστρο ουρανό είναι το προοίμιο κάθε απελευθέρωσης, κάθε επανάστασης. Είναι τυχαίο ότι ο τελευταίος όρος προέρχεται από την αστροπαρατήρηση; Η «κοπερνίκεια επανάσταση», από τον Ιμμάνουελ Καντ και μετά, είναι μια μεταφορά για την κοσμογονική αλλαγή, για την αντιστροφή των προοπτικών, για την είσοδο σε ένα νέο παράδειγμα γνώσης.

Δεν υπάρχει ίδρυση πολιτισμού ή έναρξη μιας νέας φάσης της ιστορίας που να μην ξεκίνησε με αυτόν τον τρόπο, κοιτάζοντας ψηλά, γιατί η θέαση του ουρανού διευρύνει την αντίληψη του χώρου και επομένως των δυνατοτήτων, απαλλάσσει το κεφάλι από τα βαρίδια του παρόντος, επιτρέπει να σκεφτεί κανείς πιο ελεύθερα –το ρήμα «to consider» προέρχεται από το λατινικό cum sidera, στην παρέα των άστρων– και επομένως να προσδοκεί κάτι άλλο και καλύτερο. «Τότε είδα έναν καινούργιο ουρανό και μια καινούργια γη» (Αποκάλυψη 21:1).

Σκεφτείτε την πολυσυζητημένη φράση του Άμλετ: «Υπάρχουν περισσότερα πράγματα σε ουρανό και γη, Οράτιε, από όσα έχει ονειρευτεί η φιλοσοφία σου» (Πράξη Ι, Σκηνή 5). Ο Άμλετ τη λέει αφού μιλάει με το φάντασμα του πατέρα του. Όταν ο φίλος του Οράτιος –πρώην συμφοιτητής του στη Βιτεμβέργη– βρίσκει την περίσταση «θαυμαστά παράξενη», ο Άμλετ τού απαντά ότι ο άπειρος χώρος συνεπάγεται το άπειρο των δυνατοτήτων και των υποθέσεων, επομένως η πραγματικότητα υπερβαίνει ανά πάσα στιγμή κάθε σημερινό δόγμα, κάθε φιλοσοφία και επιστήμη που είναι στη μόδα κάθε φορά. Πρόκειται για μια προειδοποίηση κατά του επιστημονισμού.

Περισσότερα ιπτάμενα αντικείμενα από όσα μπορούμε να φανταστούμε

Κατά τη διάρκεια των μεγάλων εγκλεισμών κοιτάζαμε τον ουρανό πιο συχνά. Όλοι το κάναμε. Υπήρχε λιγότερη φωτορύπανση και ο ουρανός ήταν πιο καθαρός από ό,τι συνήθως. Εκείνες τις μέρες πίστευαν ότι ο ουρανός ήταν εντελώς καθαρός. Τα μέσα ενημέρωσης ισχυρίζονταν ότι τα αεροπλάνα δεν πετούσαν, και στην τηλεόραση υπήρχαν εικόνες από εγκαταλελειμμένα αεροδρόμια. Έτσι, η εμφάνιση ενός απροσδόκητου φωτός θα μπορούσε να προκαλέσει έκπληξη. Το άλμα από εδώ μέχρι να σκεφτεί κανείς ότι είδε ένα UFO, ένα αγνώστου ταυτότητας αντικείμενο, δεν ήταν τόσο μεγάλο.

Αλλά ο ουρανός δεν ήταν εντελώς καθαρός. Ο ουρανός της Κεφαλαιοκαίνου δεν είναι ποτέ εντελώς καθαρός.

Την άνοιξη του 2020, και ξανά το φθινόπωρο του λεγόμενου «δεύτερου κύματος» (κύμα λοιμώξεων, στην προκειμένη περίπτωση), η πολιτική εναέρια κυκλοφορία ήταν στο ελάχιστο, αλλά συνεχίστηκε. Τα αεροπλάνα απογειώνονταν και προσγειώνονταν, για να εξασφαλίσουν τις απαραίτητες μετακινήσεις. Στη συνέχεια, υπήρχαν οι στρατιωτικές πτήσεις, οι οποίες εξαιρούνταν από κάθε λοκντάουν.

Πάνω απ’ όλα, υπήρχαν οι δορυφόροι. Οι περισσότεροι από εμάς δεν γνωρίζουμε πόσοι δορυφόροι βρίσκονται σε τροχιά πάνω από τα κεφάλια μας. Πόσοι, ρωτάτε; Χμμ, ίσως μερικές δεκάδες; Όχι. Το 2020 υπήρχαν περισσότεροι από 3.000, τα επόμενα δύο χρόνια ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε περίπου 8.000 –εκ των οποίων περίπου 3.000 ανήκουν στη SpaceX, δηλαδή στον Elon Musk– και ο αριθμός τους συνεχώς αυξάνεται. Προφανώς, με το 5G θα φτάσει τις δεκάδες χιλιάδες.

Ακόμη πιο άφθονα είναι τα συντρίμμια σε τροχιά: συντρίμμια από δορυφόρους που συγκρούστηκαν με άλλους δορυφόρους ή χτυπήθηκαν από μετεωρίτες, αλλά και σκουπίδια που πετάχτηκαν από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS). Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), περίπου 36.000 κομμάτια διαμέτρου άνω των δέκα εκατοστών είναι αυτή τη στιγμή σε τροχιά γύρω από τη Γη.²

Η μέτρηση σε εκατοστά δεν πρέπει να μας παραπλανήσει: ορισμένα κομμάτια σκουπιδιών είναι πολύ μεγάλα. Τον Μάρτιο του 2021, ο ISS έριξε μια παλέτα με χρησιμοποιημένες μπαταρίες νικελίου-υδρογόνου βάρους 2,9 τόνων.

Στη συνέχεια υπήρχαν ηχητικά μπαλόνια, για τα οποία θα μιλήσουμε σε λίγο. Μερικές φορές μπορεί να πετούσε ένα κινεζικό φανάρι, μερικές φορές μπορεί να βλέπαμε έναν μετεωρίτη να καίγεται καθώς εισερχόταν στην ατμόσφαιρά μας. Εν ολίγοις, ακόμη και το 2020, πολλά αντικείμενα διέσχιζαν τον ουρανό, λάμποντας ή αντανακλώντας φως.

Μια λαχτάρα για το άγνωστο (1978 – 2020)

Το να μάθουμε τι ήταν αυτά τα αντικείμενα δεν θα ήταν δύσκολο, ειδικά εκείνους τους μήνες, όταν οι άνθρωποι ζούσαν με αγωνία προσκολλημένοι στο Διαδίκτυο. Υπάρχουν ιστότοποι και εφαρμογές που μας επιτρέπουν να παρακολουθούμε την πτήση του ISS ή να βλέπουμε πόσοι δορυφόροι βρίσκονται σε τροχιά και να ανιχνεύουμε τις θέσεις τους ανά πάσα στιγμή. Σε πολλές περιπτώσεις, ένα μικρό μέρος του χρόνου που οι άνθρωποι συνήθως περνούν στο διαδίκτυο θα ήταν αρκετό για να εξηγήσουν το τάδε φως στον ουρανό, αποφεύγοντας βιαστικά συμπεράσματα.

Πώς και δεν συνέβη αυτό; Πώς γίνεται να συμβαίνει τόσο σπάνια; Είναι θέμα διανοητικής τεμπελιάς ή άγνοιας;

Κατά τη γνώμη μας, οι άνθρωποι βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα για τα UFO, στον σημερινό κόσμο, όπως και στην Ιταλία του 1978, επειδή υπάρχει μια διαδεδομένη λαχτάρα για το αγνώστου ταυτότητας. Το αγνώστου ταυτότητας είναι απελευθερωτικό. Τείνουμε να αποκαλούμε ένα φως στον ουρανό UFO, δηλαδή ένα μη αναγνωρισμένο αντικείμενο, ως αντίδραση σε έναν κόσμο γύρω μας που διαρκώς και επιθετικά απαιτεί από εμάς να ταυτοποιούμαστε, να δηλώνουμε διαρκώς ποιοι είμαστε, από πού προερχόμαστε, με ποια πλευρά είμαστε.

Στην Ιταλία, το 1978 ήταν μια χρονιά έντονης στρατιωτικοποίησης των φυσικών χώρων και του δημόσιου λόγου. Δεκάδες χιλιάδες σημεία ελέγχου διέσχιζαν τη χώρα, εκατομμύρια άνθρωποι σταματούσαν στον δρόμο και τους ζητούσαν να επιδείξουν την ταυτότητά τους. Επιπλέον, υπήρχε μια εμμονική πίεση να πάρει κανείς θέση, μια ανελέητη αμφισβήτηση των συνειδήσεων: σε ποιανού το στρατόπεδο είσαι; Παίρνεις το μέρος του κράτους ή της «τρομοκρατίας»»; Με τη «δημοκρατία» ή με τους «ανατρεπτικούς»; Είσαι καλός πολίτης ή «συνοδοιπόρος»; Δεν δόθηκε καμία τρίτη δυνατότητα. Αυτή ήταν η αρχή των μόνιμων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ως μία –όχι η– κυβερνητική στρατηγική. Στο εξής, αν είχες μια γνώμη που έπεφτε έξω από το επίσημο δυαδικό πρότυπο, θα βρισκόσουν περιορισμένος σε όλο και πιο στενούς χώρους: σε κόγχες και χώρους περιθωρίου, στο στενό όπου θα χτυπούσες ηρωίνη, στην καλύτερη περίπτωση στη σφαίρα της προσωπικής, οικιακής σου ζωής. Σε κάθε περίπτωση, ήσουν εκτός του δημόσιου λόγου.

Το 2020, τα σημεία ελέγχου ήταν και πάλι παντού, με τους αστυνομικούς να φυλάνε νέα σύνορα που ήταν τόσο αιχμηρά και αξεπέραστα όσο και εφήμερα, καθώς υπόκειντο στις ορέξεις των αρχών και επαναπροσδιορίζονταν με κάθε νέο διάταγμα ή απόφαση. Υπήρχε ένα σύνορο μεταξύ του δήμου σας και του γειτονικού, ένα σύνορο μεταξύ του δημόσιου δρόμου και του πάρκου ή της παραλίας που η αρχή είχε απαγορεύσει (οι αστυνομικοί συχνά χρησιμοποιούσαν ντρόουν για να κυνηγήσουν μοναχικούς περιπατητές στο δάσος), ένα σύνορο μεταξύ του υπόλοιπου πάρκου και της παιδικής χαράς που ήταν περιζωσμένη με κόκκινη και άσπρη ταινία (σε μια ορισμένη φάση τα πάρκα ήταν ανοιχτά αλλά τα παιδιά δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις κούνιες), και ούτω καθεξής, με έναν σχεδόν μορφοκλασματικό τρόπο. Σε κάθε ένα από αυτά τα σύνορα μπορούσαν να σας σταματήσουν και να ζητήσουν τα στοιχεία σας.

Ήταν κάτι περισσότερο από αυτό: μπορούσατε να βγείτε από το σπίτι σας μόνο αν η «αυτοπιστοποίησή» σας –που θα προσκομίζατε μαζί με την ταυτότητά σας– ήταν «αληθινή», δηλαδή αν μπορούσατε να αποδείξετε ότι η έξοδος ήταν απαραίτητη. Και στη συνέχεια, η αντιδιαταγή: από μια συγκεκριμένη ημέρα και μετά μπορούσες να βγεις έξω ακόμη και για απλή «άσκηση», αλλά σε μια περιοχή έπρεπε να μην απομακρυνθείς σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 μέτρων από το σπίτι, σε μια άλλη περιοχή τα μέτρα ήταν 500 κ.λπ. Στη συνέχεια, με την απαγόρευση κυκλοφορίας, ένα νέο όριο: το όριο μεταξύ 9:59 μ.μ. και 10 μ.μ., το οποίο αργότερα μετατοπίστηκε μεταξύ 10:59 μ.μ. και 11 μ.μ.

Όλα αυτά, και πολλά άλλα, συνοδεύτηκαν από μια ανανεωμένη πίεση για να πάρει κανείς θέση. Μια πίεση που είναι τυπικά «αναδυόμενη», αλλά το 2020 ήταν πιο επιτακτική από ποτέ: είστε με το κράτος ή με τους «αρνητές του ιού»; Με τις αρχές ή με τους «διασπορείς της πανούκλας»; Τα περιθώρια για όσους απέρριπταν αυτή τη δυαδική λογική ήταν ακόμη πιο στενά από ό,τι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 κατά την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης λόγω τρομοκρατίας. Όσοι άσκησαν κριτική στη νεοφιλελεύθερη, ανεύθυνη και στοχευμένη στο να βρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους διαχείριση της πανδημίας από το κράτος, ωθήθηκαν σε εξαιρετικά στενούς χώρους διαλόγου, όπου ωστόσο βομβαρδίζονταν με προσβολές, απειλές και συκοφαντίες.

Το 2021, με την άφιξη των εμβολίων κατά του Covid-19, το υποχρεωτικό «πράσινο πάσο» δημιούργησε ένα ακόμη πιο πυκνό πλέγμα διαρκώς και νευρικά μεταβαλλόμενων συνόρων. Στην πραγματικότητα, χωρίς αυτό το πιστοποιητικό –του οποίου τους όρους ισχύος η εξουσία άλλαζε πολλές φορές κατά το δοκούν– αποκλειόταν κανείς από την κοινωνική ζωή. Η δυαδική λογική έφτασε σε παροξυσμό: είτε ήσουν υπέρ του πράσινου πάσου είτε ήσουν «novax» –ο περίεργος ψευδοαγγλικός νεολογισμός που χρησιμοποιούν τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης για τους antivaxxers– ή αλλιώς απλώς «φασίστας». Καμία άλλη θέση δεν έπρεπε να ληφθεί υπόψη. Η καταστολή και οι εκστρατείες συκοφάντησης εναντίον όσων αντιδρούσαν στην κυβέρνηση ήταν άγριες. Σε εκείνο το σημείο οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν μόνο να συμμορφωθούν και να ακολουθήσουν το ρεύμα περισσότερο ή λιγότερο απρόθυμα.

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως instrumentum regni (εργαλείο εξουσίας) θεμελιώνει μια πραγματικότητα που επιτρέπει στον εαυτό της να περιγραφεί και να εξηγηθεί με έναν και μόνο τρόπο: τον επίσημο τρόπο, αυτόν της εξουσίας κράτους-κεφαλαίου-μέσων ενημέρωσης. Κατά τη διάρκεια της έκτακτης ανάγκης της πανδημίας, η εξουσία αυτή υποστηρίχθηκε και νομιμοποιήθηκε από μια –στην πραγματικότητα αντιεπιστημονική– λατρεία της Επιστήμης που ιερουργούσαν τα ΜΜΕ, μια λατρεία της οποίας οι τηλεκήρυκες προΐστατο των ορίων –όχι μόνο των επιστημολογικών αλλά και των πολιτικών ορίων– όλου του λόγου σχετικά με τον Covid.

Σε τέτοια πλαίσια, το αγνώστου ταυτότητας υποκλέπτει και ερμηνεύει την επιθυμία να ξεφύγεις από το κλουβί για να ζήσεις μια διαφορετική ζωή. Είναι μια εκδήλωση της ουτοπικής παρόρμησης για την οποία μίλησε ο Ερνστ Μπλοχ, μια παρόρμηση που μπορεί να εκφραστεί σε κάθε τομέα, «από τους μύθους μέχρι τη μαζική ψυχαγωγία, από την εικονογραφία μέχρι την τεχνολογία, από την αρχιτεκτονική μέχρι τον έρωτα, από τον τουρισμό μέχρι τα αστεία και το ασυνείδητο»³.

Βλέπω ένα φως στον ουρανό, και θα μπορούσα εύκολα να βρω μια λογική εξήγηση· αλλά δεν είναι πιο όμορφο, πιο εμπνευσμένο, πιο ανακουφιστικό να το σκέφτομαι ως ένα αγνώστου ταυτότητας αντικείμενο; Όλα τα άλλα είναι αναγνωρισμένα και πιστοποιημένα – για όνομα του Θεού, δεν μπορείτε τουλάχιστον να με αφήσετε να ζήσω αυτή τη στιγμή;

Πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχει λογική εξήγηση και το αντικείμενο είναι πραγματικά αγνώστου ταυτότητας. Σύμφωνα με την έκθεση του Ιανουαρίου που αναφέρθηκε παραπάνω, υπήρξαν 171 θεάσεις ανεξήγητων αντικειμένων τις τελευταίες δύο δεκαετίες, και αυτός ο αριθμός αφορά μόνο τις ΗΠΑ. Ορισμένα από αυτά τα αντικείμενα παρουσίασαν «ασυνήθιστα χαρακτηριστικά πτήσης ή δυνατότητες απόδοσης».

Η Βρετανίδα ουφολόγος Χέδερ Ντίξον έγραψε πρόσφατα στον Guardian:

Με ρωτούν συχνά τι πιστεύω για την εξωγήινη ζωή και αν θα έρθει ποτέ σε επαφή μαζί μας. Εξάλλου, περίπου το 2% των UFO για τα οποία ακούμε, δεν μπορούν να αναγνωριστούν – ακόμα. […] Προσωπικά, πιστεύω ότι θα υπάρξει μια λογική εξήγηση για τα αντικείμενα που καταρρίφθηκαν πρόσφατα από τον αμερικανικό στρατό. Αλλά υπάρχουν ακόμα μυστήρια, και νομίζω ότι πάντα θα υπάρχουν. Αναρωτιέμαι τι αφηγήσεις θα εφεύρουν οι άνθρωποι για να εξηγήσουν τις αυριανές θεάσεις και τι θα σκαρφιστεί η επιστημονική φαντασία στη συνέχεια. Θα μπορέσει τελικά η επιστήμη και η ανάλυση από ειδικούς να εξηγήσει όλα αυτά τα πράγματα; Υποψιάζομαι πως όχι. Ελπίζω πως όχι.

Ο ουφοφίλος Τζίμι Φρουτσέτι θα μπορούσε να πει το ίδιο.⁴

Το μυστήριο είναι μια θεμελιώδης διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξής μας. Η εξήγηση των πάντων θα είναι πάντα αδύνατη, εκτός σαν μια δυστοπική προβολή. Ένας κόσμος στον οποίο τα πάντα έχουν ταξινομηθεί οριστικά, καταγραφεί, ποσοτικοποιηθεί και πιστοποιηθεί θα ήταν ένας κόσμος όπου η φαντασία έχει πεθάνει, επομένως όπου η ανθρωπιά έχει πεθάνει.

Κινέζοι ή εξωγήινοι; Η απειλή από τον ουρανό

Τον Φεβρουάριο του 2023, τρεις μήνες μετά την κυκλοφορία του UFO 78 (στην Ιταλία), η συζήτηση για τα UFO και για την υπόθεση των εξωγήινων ξέσπασε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκοσμίως.

Στις 4 Φεβρουαρίου, στον ουρανό πάνω από τη Νότια Καρολίνα, ένα F22 κατέρριψε ένα μυστηριώδες αντικείμενο. Σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, επρόκειτο για ένα κινεζικό κατασκοπευτικό μπαλόνι. Ακόμη και πριν γίνει η ανακοίνωση, η είδηση της παρατήρησης είχε κυκλοφορήσει σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας κάθε είδους εικασίες. Τα μέσα ενημέρωσης προσέλαβαν τον συνήθη θίασο θεατρικών αυτοσχεδιαστών, γνωστών ως «αναλυτών» ή «γεωπολιτικών εμπειρογνωμόνων». Ως επιστημονικός κλάδος, η γεωπολιτική έχει την ίδια επιστημολογική αξία με τα εθνικά ανέκδοτα – από την άλλη πλευρά, έχει το πλεονέκτημα ότι είναι πολύ πιασάρικη τηλεοπτικά.

Στο αντίθετο στρατόπεδο, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι λάτρεις των συνωμοσιολογικών φαντασιώσεων –για εξωγήινους, το Ρόσγουελ, πλανητικές «συγκαλύψεις», ανθρώπους με μαύρα, ερπετοειδείς, τους Ελοχίμ, το Σχέδιο Μπλε Δέσμη κ.λπ.– έγιναν υπερδραστήριοι.

Η κινεζική κυβέρνηση προφανώς διαμαρτυρήθηκε και διακήρυξε ότι το μπαλόνι που κατερρίφθη ανήκε πράγματι σε αυτήν, αλλά ήταν απλώς ένα μετεωρολογικό μπαλόνι, που εκτοξεύτηκε για επιστημονικούς σκοπούς και κατέληξε εκτός πορείας. Ένας ανώτερος Κινέζος διπλωμάτης χαρακτήρισε την κατάρριψη «στα όρια της υστερίας και απόλυτη κατάχρηση στρατιωτικής δύναμης». Οι κινεζικές αρχές πρόσθεσαν ότι οι ΗΠΑ κατηγορούσαν την Κίνα για αυτό που συνήθως οι ίδιες έκαναν, καθώς τα αμερικανικά κατασκοπευτικά αερόστατα είχαν επανειλημμένα παραβιάσει τον εναέριο χώρο πάνω από το Θιβέτ και το Σιντζιάνγκ.

Όποιο και αν ήταν το αντικείμενο που έπεσε, οι πύλες άνοιξαν. Η γεωπολιτική παράνοια για τους «εχθρούς της Δύσης», η ίδια παράνοια που τον τελευταίο χρόνο είχε μολύνει κάθε συζήτηση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία, δημιούργησε υπερβολική, άστοχη, αποπροσανατολιστική κινδυνολογία. Ανάμεσα στους λίγους που το είπαν ευθέως ήταν ο Μάικλ Τομάσκι, εκδότης της εφημερίδας The New Republic:

Ποιο είναι λοιπόν το μεγάλο θέμα με αυτό το μπαλόνι; […] Εντάξει – αν πρόκειται για εξωγήινους, ακόμα κι εγώ θα παραδεχτώ ότι είναι μεγάλη υπόθεση. Αλλά διαφορετικά, ποιος νοιάζεται; Θέλω να μαντέψετε πόσοι κατασκοπευτικοί δορυφόροι περιστρέφονται γύρω από τη Γη αυτή τη στιγμή. Θα σας αποκαλύψω την απάντηση στο τέλος αυτής της στήλης […] Καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται γι’ αυτό. Είναι κάτι που ο μέσος άνθρωπος δεν σκέφτεται ποτέ και επειδή η Κίνα –συγγνώμη, η ΚΙΝΑ!– είναι τόσο τρομακτική, έχει γίνει μια τεράστια ιστορία […] Και η απάντηση στην παραπάνω ερώτησή μου είναι ότι υπάρχουν περίπου 5.465 κατασκοπευτικοί δορυφόροι που περιφέρονται γύρω από τη μικρή μας σφαίρα, επιτηρώντας κάθε εκατοστό του πλανήτη κάθε δευτερόλεπτο κάθε ημέρας. Αν κάποιος τύπος κλέψει τη θέση στάθμευσης μιας κυρίας στην οδό Τσέστερ στο Μέισβιλ του Κεντάκι και η Κίνα θέλει να το μάθει, θα το μάθει. Οι άνθρωποι πρέπει να συνειδητοποιήσουν την πραγματικότητα.

Πολύ αργά. Μέχρι τότε το κατεστημένο έβλεπε παντού κατασκοπευτικά μπαλόνια.

Την Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου, ένα άλλο F22, αυτή τη φορά στον ουρανό της Αλάσκας, κατέρριψε ένα δεύτερο αντικείμενο, το οποίο περιγράφηκε ως «περίπου στο μέγεθος ενός μικρού αυτοκινήτου». Τα αστεία γράφονται μόνα τους και αρκετοί μας έστειλαν αμέσως μήνυμα λέγοντας: «Οι ΗΠΑ κατέρριψαν το Renault 4!»⁵.

Το Σάββατο, 11 Φεβρουαρίου, άλλη μια κατάρριψη· αυτή τη φορά στον καναδικό εναέριο χώρο πάνω από το Γιούκον, με τη σύμφωνη γνώμη του Καναδού πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό. Το αντικείμενο περιγράφηκε αρχικά ως «ένας μικρός κύλινδρος» και στη συνέχεια ως «ένα μικρό μεταλλικό μπαλόνι».

Την Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου, ένα F16 κατέρριψε ένα τέταρτο αντικείμενο –με «οκταγωνική δομή και καλώδια»»– πάνω από τη λίμνη Χιούρον, στα σύνορα Μίσιγκαν-Καναδά. Αργότερα μάθαμε ότι ο πρώτος πύραυλος έχασε το στόχο του λόγω του μικρού μεγέθους του στόχου του.

Σε συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την ίδια ημέρα, όταν ρωτήθηκε αν αποκλείει την εξωγήινη προέλευση των μυστηριωδών αντικειμένων, ο στρατηγός Γκλεν Βαν Χερκ, ο υπεύθυνος για την άμυνα του βορειοαμερικανικού εναέριου χώρου, απάντησε: «Θα αφήσω την κοινότητα των Πληροφοριών και την κοινότητα της Αντικατασκοπείας να το ανακαλύψουν αυτό. Δεν έχω αποκλείσει τίποτα».

Φυσικά, αυτό που ήθελε να πει ο Βαν Χερκ ήταν «μην με ενοχλείτε με τέτοιες βλακείες», αλλά και μόνο το γεγονός ότι ένας στρατηγός φαινόταν να μην απορρίπτει την ιδέα ότι ο εναέριος χώρος των ΗΠΑ είχε παραβιαστεί από εξωγήινους ήταν κάτι σαν λαβράκι, και ένα συνονθύλευμα εντυπωσιακών πρωτοσέλιδων κυκλοφόρησε σε όλο τον κόσμο.

Την επόμενη ημέρα, ένας ανώνυμος αξιωματούχος της Άμυνας των ΗΠΑ δήλωσε στον δημοσιογράφο του Reuters Φιλ Στιούαρτ ότι «δεν υπάρχει καμία ένδειξη εξωγήινων ή εξωγήινης δραστηριότητας με αυτές τις πρόσφατες καταρρίψεις».

Το παιχνίδι της μπάλας (400.000 δολάρια η βολή)

Στις 15 Φεβρουαρίου, ο πρόεδρος Μπάιντεν δήλωσε ότι τα τρία τελευταία αντικείμενα που καταρρίφθηκαν δεν ήταν κατασκοπευτικά αερόστατα, αλλά «πιθανότατα αερόστατα που συνδέονται με ιδιωτικές εταιρείες, αναψυχή ή ερευνητικά ιδρύματα, τα οποία μελετούν τον καιρό ή διεξάγουν άλλες επιστημονικές έρευνες».

Σύμφωνα με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, 1.800 μετεωρολογικά μπαλόνια εκτοξεύονται καθημερινά, 92 μόνο στις ΗΠΑ. Χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση δεδομένων σχετικά με τη θερμοκρασία, την υγρασία ή την ατμοσφαιρική πίεση σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Από αυτά, μόνο το 20% ανακτάται ποτέ. Το υπόλοιπο 80% μετατρέπεται σε ουράνια σκουπίδια, συγγενή των διαστημικών σκουπιδιών που αναφέραμε παραπάνω.

Εκτός από αυτά τα μετεωρολογικά μπαλόνια, υπάρχουν και εκείνα που χρησιμοποιούνται για τις τηλεπικοινωνίες και εκτοξεύονται από εταιρείες όπως η Google.

Στη συνέχεια, υπάρχουν τα λεγόμενα μικρομπαλόνια, τα οποία είναι μικρά –μόλις ένα μέτρο σε διάμετρο– και κατασκευασμένα από φωσφορίζον ΡΕΤ, ώστε να είναι ιδιαίτερα ορατά. Κοστίζουν πολύ λίγο και είναι προσιτά στον καθένα. Η κοινότητα των ραδιοερασιτεχνών τα χρησιμοποιεί για την πτήση πακέτων ραδιοφωνικών σταθμών και τη λήψη δεδομένων από την πλοήγησή τους. Τα μικρομπαλόνια λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια, οπότε μπορούν να πετούν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, 2.000 εκτοξεύονται κάθε μέρα.

Το πιθανότερο είναι ότι το αντικείμενο που καταρρίφθηκε στον Καναδά ήταν ένα μικρομπαλόνι με την ονομασία K9YO-15, το οποίο ξεκίνησε το ταξίδι του από το Ιλινόις στις 10 Οκτωβρίου.

Ενώ χρειάζονται μόνο 30 δολάρια για τη συναρμολόγηση και την εκτόξευση ενός μικρομπαλονιού, κάθε πύραυλος AIM-9X Sidewinder –το μοντέλο που χρησιμοποιείται για καταρρίψεις– κοστίζει 400.000 δολάρια. Υποθέτοντας και μη παραδεχόμενοι ότι το πρώτο αντικείμενο ήταν πράγματι ένα κατασκοπευτικό αερόστατο και λαμβάνοντας υπόψη ότι τουλάχιστον ένα πλήγμα ήταν ανεπιτυχές, οι ΗΠΑ ξόδεψαν 1,5 εκατομμύριο δολάρια για να καταρρίψουν, κατά πάσα πιθανότητα, το αερόστατο κάποιου σπασίκλα και δύο ιπτάμενα ναυάγια.

Αν οι ΗΠΑ αποφάσιζαν να κάνουν πόλεμο σε όλα τα σκουπίδια του ουρανού, ίσως η βιομηχανία όπλων να έτριβε τα χέρια της: «Ναιαιαι, ξέρετε πόσους πυραύλους θα πουλήσουμε;». Αλλά σε λίγες μέρες η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα χρεοκοπούσε.

Η αλήθεια είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τη Δύση ακόμη πιο ηλίθια. Είμαστε λιγότερο καλά ενημερωμένοι για την «Ανατολή», αλλά είναι πιθανό να μην τα πάει καλύτερα. Οι άρχουσες τάξεις σπαταλούν πόρους, χρόνο και ενέργεια στο παιχνίδι του ρίσκου, ενώ, για να αναφέρουμε μόνο ένα πρόβλημα (αλλά είναι το μεγαλύτερο!), η κλιματική καταστροφή επιταχύνει τη δική της δυναμική. Συμπεριλαμβανομένων των πολιτισμικών δυναμικών, στις οποίες ίσως περιλαμβάνεται και η σημερινή «ανησυχία για τα UFO».

UFΟ την ημέρα: τι αντιπροσωπεύουν;

Μια ιδιαιτερότητα των τελευταίων επεισοδίων είναι ότι πρόκειται για ημερήσια. Τα επεισόδια έγιναν στον ημερήσιο ουρανό, κάτι που διαφέρει πολύ από το νυχτερινό θόλο. Τη νύχτα –φωτορύπανσης επιτρέπουσας– είμαστε cum sidera· τη νύχτα μπορούμε να αφήσουμε τις σκέψεις μας ελεύθερες και να σκεφτούμε ευρύτερα. Αντίθετα, ο ημερήσιος ουρανός δεν είναι παρά η ατμόσφαιρα όπως φαίνεται από κάτω. Και σήμερα η ατμόσφαιρα μας ταράζει όπως δεν μας έχει ταράξει ποτέ άλλοτε, παρόλο που οι περισσότεροι από εμάς διώχνουμε τέτοιες σκέψεις για να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειές τους.

Καθώς γράφουμε, δεν έχει βρέξει εδώ και δύο μήνες. Οδηγείτε το αυτοκίνητό σας σε γέφυρες κι αποκάτω τα ποτάμια είναι στεγνά. Ο Πο, ο Ρήνος, ο Ταγκλαμέντο, ο Άρνο… τα περισσότερα ιταλικά (και ευρωπαϊκά) ποτάμια είναι σχεδόν στεγνά. Το βλέπεις, αλλά διώχνεις την επακόλουθη σκέψη: αν είμαστε ήδη σε αυτό το σημείο το χειμώνα, αυτό το καλοκαίρι θα είναι καταστροφικό. Και, μακροπρόθεσμα –αν και όχι τόσο μακροπρόθεσμα– μήπως αυτός ο τόπος θα γίνει απλώς μια μεγάλη έρημος;

Αυτά τα ερωτήματα μπορούν να σε τσακίσουν, γι’ αυτό καταλήγεις να σκέφτεσαι κάτι άλλο, και συνεχίζεις και συνεχίζεις, αποφεύγοντας τις κακές ειδήσεις, τις εξελίξεις των οποίων το μέγεθος είναι αρκετό για να αρρωστήσει οποιονδήποτε από εμάς, όπως το γεγονός ότι σε ορισμένες περιοχές ο Αμαζόνιος έχει αρχίσει να εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από ό,τι δεσμεύει.

Αλλά τα καταπιεσμένα στοιχεία επιστρέφουν. Το κλιματικό άγχος εκδηλώνεται με άλλες μορφές. Αντί για βροχή, κάτι άλλο εμφανίζεται στον ουρανό: κατασκοπευτικά μπαλόνια, κινεζικές τεχνολογίες παρακολούθησης, εξωγήινες απειλές… Αυτές είναι ασυνείδητες μεταφορές, εκδηλώσεις του κλιματικού μας άγχους. Ενεργοποιούν την απειλή του μέλλοντος, του μέλλοντος που είτε καταπιέζουμε, είτε –όπως με τις συνωμοτικές φαντασιώσεις για τους «ψεκασμούς» και τον «κλιματικό πόλεμο»– φανταζόμαστε μέσω γνωστικών προκαταλήψεων, σπρώχνοντάς το σε πιο συνηθισμένα και «διαχειρίσιμα» μοτίβα.

Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός φαντάζεται καπιταλιστές εξωγήινους

Ανάλογα με τη στιγμή, μπορεί κανείς να φοβάται τον ουρανοκατέβατο κίνδυνο ή να κοιτάζει τον ουρανό ονειρευόμενος τη σωτηρία, μια νέα αρχή, μια ζωή έξω από την καθημερινότητα, ένα μέλλον άξιο λόγου.

Όπως δείχνει η καλύτερη επιστημονική φαντασία εδώ και δεκαετίες, κάθε φορά που αναρωτιόμαστε για νοήμονα ζωή σε άλλους πλανήτες, εκφράζουμε κάποια ουτοπική παρόρμηση. Η περιέργεια για την υπόθεση των εξωγήινων, η ελπίδα ότι υπάρχει κάποιος άλλος «εκεί έξω», όλα αυτά είναι στενά συνδεδεμένα με μια λαχτάρα για κάπου αλλού, για κάτι άλλο πέρα από αυτή την Καπιταλόκαινο που καταβροχθίζει το μέλλον μας.

Σίγουρα ο Economist, από τους πιο ένθερμους υπερασπιστές του καπιταλιστικού ρεαλισμού, δεν μπορεί να αναγνωρίσει αυτή την παρόρμηση, ενώ αφιερώνει ένα ολόκληρο άρθρο στους νέους, όλο και πιο εξελιγμένους τρόπους αναζήτησης εξωγήινης ζωής στο σύμπαν. Τόσο το άρθρο όσο και ορισμένες από τις υποθέσεις που παρουσιάζει επιβεβαιώνουν ότι η καπιταλιστική φαντασία έχει κυριευτεί από μια κυκλική παράνοια: δεν μπορεί να φανταστεί τίποτα άλλο εκτός από τον εαυτό της, δηλαδή βαμπιρισμό, αρπαγή πόρων, εκμετάλλευση, προφάσεις, πόλεμο. Αφού εκθέτει την υπόθεση ότι μπορεί να υπάρχουν «αστροφάγοι πολιτισμοί», δηλαδή ικανοί να χρησιμοποιούν και να καταναλώνουν την ενέργεια ολόκληρων άστρων, ο συγγραφέας του άρθρου καταλήγει προειδοποιώντας μας ότι η επαφή με εξωγήινους πολιτισμούς που κατέχουν τεχνολογίες εξαιρετικά πιο προηγμένες από τις δικές μας μπορεί να είναι συναρπαστική, «αλλά και πολύ επικίνδυνη».

Αυτό ακούγεται σχεδόν σαν απάντηση σε αυτό που έγραψε ο αμφιλεγόμενος τροτσκιστής γκουρού Χ. Ποσάδας τον Ιούνιο του 1968. Υποθέτοντας ότι οποιοσδήποτε πολιτισμός ικανός για διαγαλαξιακά ταξίδια έπρεπε να είναι ανώτερος από τον καπιταλιστικό, ο Ποσάδας εξηγούσε:

Ο καπιταλισμός αισθάνεται ότι τον έκαναν να φαίνεται κατώτερος, απέναντι σε ένα σύστημα που θεωρεί ανώτερο. Οι άνθρωποι βγάζουν το συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός είναι άχρηστος. [Αντιμέτωποι με τα UFO, οι άνθρωποι] λένε: «Κοίτα το! Κι εσύ, σε τι είσαι χρήσιμος;» Η άρχουσα τάξη αισθάνεται μειωμένη [και προσπαθεί] να διαδώσει την εντύπωση ότι αυτό είναι φαντασίωση, ώστε οι άνθρωποι να μην σκεφτούν ότι υπάρχουν ανώτερες μορφές σχέσεων και ότι ο καπιταλισμός είναι ανίκανος να φτάσει σε αυτό το επίπεδο.

Δεκαετίες αργότερα, ο καπιταλιστικός ρεαλισμός απαντά λέγοντας: μην κάνετε κανένα λάθος, αν υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί, σκέφτονται ακριβώς όπως εμείς οι καπιταλιστές. Αν είχαμε τη δύναμη να καταναλώσουμε ολόκληρα αστέρια για να αντλήσουμε ενέργεια από αυτά, θα το κάναμε, έτσι δεν είναι; Τουλάχιστον παραδέχονται ότι αν κάπου αλλού στο σύμπαν υπήρχαν άνθρωποι σαν τους δικούς μας κυβερνήτες και εκμεταλλευτές εδώ στη Γη, ε λοιπόν, θα ήταν άνθρωποι που θα πρέπει να μείνουμε μακριά τους.

Τελικώς (προς το παρόν)

Αυτό το παλιό κείμενο του Ποσάδας –το πιο γνωστό από τα γραπτά του– περιέχει πολλούς γελοίους ισχυρισμούς, που οφείλονται όχι μόνο στην εκκεντρικότητα του χαρακτήρα (από τον οποίο αντλήσαμε την έμπνευσή μας για τον Ρόμουλο Καζέλα του UFO 78), αλλά και στα ιδεολογικά κατάλοιπα που το ρεύμα του μοιραζόταν με μεγάλο μέρος του κομμουνιστικού κινήματος του 20ού αιώνα: μια αδρά γραμμική αντίληψη του ιστορικού γίγνεσθαι, η τεχνολογία και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ως αντικείμενα πίστης, κ.λπ.

Ωστόσο, πρέπει να μάθουμε να εντοπίζουμε τον πυρήνα της αλήθειας σε αυτές τις σκέψεις: Μόνο μια φαντασία ικανή να φτάσει πέρα από τον καπιταλισμό θα μας επιτρέψει να συγκεντρώσουμε αυτές τις διαφορετικές εκφράσεις της ουτοπικής παρόρμησης, ξεκινώντας από την επιθυμία για το άγνωστο, και να τις κατευθύνουμε προς μια αλλαγή.

Κάποιοι από εμάς προετοιμάζονται για αυτή την αλλαγή, ακόμη και αν φαίνεται ότι μοναχά κοιτάμε τον ουρανό.

Εικόνες: Maria Lax

Σημειώσεις

1. Στην ουφολογία, ένα «χτύπημα» είναι μια σειρά από παρόμοιες εμφανίσεις UFO σε μια μικρή περιοχή σε σύντομο χρονικό διάστημα.

2. Αν είστε περίεργοι για το πόσα συντρίμμια μικρότερα των 10 εκατοστών υπάρχουν, είναι εκατομμύρια. Κανένα από αυτά δεν είναι ορατό από τη Γη, είτε με γυμνό μάτι είτε με ένα συνηθισμένο τηλεσκόπιο, οπότε δεν αποτελούν μέρος μιας συζήτησης για τα UFO. Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά τα αντικείμενα αντανακλούν το φως και συμβάλλουν μαζικά στη φωτορύπανση.

3. Fredric Jameson, Archaeologies of the Future: The Desire Called Utopia and Other Science Fiction, Verso, London 2005, vol. 2.

4. Ο Τζίμι Φρουτσέτι είναι χαρακτήρας στο UFO 78. Εκπρόσωπος των ουφοφίλων, επικρίνει τους ουφολόγους επειδή «έχουν τον Λόγο στο κεφάλι τους. Είναι λογοκεντρικοί, θέλουν να υποτάξουν τα UFO στον Λόγο, στη Λογική, στο Νόημα […] Ουφοφιλία είναι η “φιλία για τα αγνώστου ταυτότητας αντικείμενα”. Σημαίνει απόρριψη των προκαταλήψεων και της προθυμίας για αναγνώριση και ταξινόμηση. Ίσως έχετε παρατηρήσει ότι οι ουφολόγοι χωρίζονται σε δύο μεγάλα ρεύματα: τους ορθολογιστές και τους παρανοϊκούς. Κάθε φορά που ένας τύπος βλέπει ένα φως, [οι ορθολογιστές] σπεύδουν, αμφισβητούν, πλαισιώνουν, κοσκινίζουν και απορρίπτουν υποθέσεις. Μόνο όταν δεν μπορούν να βρουν καμία λογική εξήγηση για την παρατήρηση παραδέχονται ότι το φαινόμενο μπορεί να έχει εξωγήινη προέλευση. Οι [παρανοϊκοί] φαίνεται να κάνουν το αντίθετο: όταν υπάρχει ένα φως στον ουρανό συμπεραίνουν αμέσως ότι πρόκειται για διαστημόπλοιο ή για εξωγήινο πύραυλο. Ορισμένοι από αυτούς πιστεύουν ότι οι εξωγήινοι επισκέπτονται τον πλανήτη μας εδώ και χιλιετίες, ότι μάλιστα έχουν εγκατασταθεί εδώ και κρύβονται ανάμεσά μας, με κακόβουλες ή καλοπροαίρετες προθέσεις ανάλογα με τις εκδοχές. Σε κάθε περίπτωση, οι Δυνάμεις […] το γνωρίζουν πολύ καλά, το γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό, αλλά μας αφήνουν στο σκοτάδι. Τα κράτη έχουν άκρως απόρρητες πληροφορίες τις οποίες διατηρούν σε άκρως απόρρητα εργαστήρια. Κάποιοι άλλοι δεν φτάνουν τόσο μακριά, αλλά εξακολουθούν να υποθέτουν ότι ΑΥΤΟΙ –οι κυβερνώντες, οι μυστικές υπηρεσίες, η επίσημη επιστήμη– γνωρίζουν κάτι που δεν μας λένε. Αχ, μακάρι να μην κρατούσαν αυτή την αλήθεια, αυτόν τον Λόγο, για τον εαυτό τους! Εκεί, οι δύο προσεγγίσεις φαίνονται διαφορετικές, αλλά είναι και οι δύο λογοκεντρικές. Οι δύο φυλές συγκλίνουν στο ότι είναι εχθροί των UFO. Θέλω να πω ότι οι ουφολόγοι είναι εχθροί των αγνώστου ταυτότητας αντικειμένων. Στόχος τους είναι να τα ταυτοποιήσουν και έτσι να τους στερήσουν το δικαίωμα στην απροσδιοριστία».

5. Το Amaranth Renault 4, στο πορτμπαγκάζ του οποίου βρέθηκε το πτώμα του Aldo Moro στις 9 Μαΐου 1978, είναι ίσως το πιο διάσημο και εμβληματικό αυτοκίνητο στην ιταλική ιστορία. Εμφανίζεται επίσης στο εξώφυλλο [της ιταλικής έκδοσης] του UFO 78, αιωρούμενο στον ουρανό πάνω από ένα μυστηριώδες βουνό.

Το νέο βιβλίο των Wu Ming, UFO 78, θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων στις 20 Ιουνίου 2023.

Δείτε το trailer!

ΣΥΝΩΜΟΤΙΚΗ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ

Δημοσιεύτηκε στο Entêtement 

Φεβρουάριος 2022

«Φτωχή ψυχή, κουρασμένη και φτιασιδωμένη

περιπλανιόμαστε μεσ’ την οχλοβοή των δρόμων

αναλωμένοι από μια ζωή που δεν τη ζούμε.»

Τσέζαρε Παβέζε

Ζούμε σε μια από τις πιο καταπιεστικές εποχές, αυτό το ξέρουμε όλοι. Βρισκόμαστε κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του καπιταλισμού και όλων των καταστροφών του, προφανώς, κάτω από την απόλυτη κυριαρχία της δημοκρατίας και του ολοκληρωτισμού της, προφανώς, κάτω από την απόλυτη κυριαρχία των εργαλείων και των τεχνικών της προπαγάνδας, προφανώς, κάτω από την απόλυτη κυριαρχία των μηχανισμών ελέγχου ολοένα αυξανόμενων, προφανώς. Ποτέ άλλοτε δεν ήμασταν σε τέτοιο βαθμό έρμαια της αλλοτρίωσης όσο σήμερα. Ποτέ άλλοτε δεν ήμασταν σε τέτοιο βαθμό έρμαια της χειραγώγησης και της προπαγάνδας όσο σήμερα. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία δεν συνέβη μια τέτοια καθυπόταξη σωμάτων και ψυχών με τόσο αποτελεσματικό τρόπο. Όλα όσα υποφέρουμε εδώ και δυό χρόνια δεν είναι παρά μόνο η ενίσχυση μιας ιστορικής διαδικασίας. Αυτό μας βυθίζει σε μια κατάσταση ανημπόριας ενάντια σ’ ένα κόσμο που δεν σταματάει να μας εξουσιάζει, μια αυτοκρατορία, μια κυριαρχία της οικονομίας που ποτέ δεν ήταν τόσο τιτάνια. Τα σώματά μας, απέναντι σε τόσες επιθέσεις, γίνονται ολοένα και πιο αδύναμα, η όραση μας ελαττώνεται παραμορφωμένη απ’ όλα αυτά τα τεχνητά φώτα, από τις ώρες που περνάμε μπροστά στους υπολογιστές μας.  Καθεμία από τις αισθήσεις μας επηρεάζεται και καταστρέφεται από κάθε είδους ρύπανση που δέχεται, κάθε όργανο του σώματός μας καταστρέφεται από όλες αυτές τις σκατοτροφές που τρώμε, αποδυναμωνόμαστε από αυτόν τον κόσμο που έχτισαν για να μας κρατούν υποτελείς.  Η μνήμη μας φθίνει επίσης, εξασθενεί καταπονημένη από όλες αυτές τις οθόνες και τα δεδομένα που μας κατακλύζουν καθημερινά, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να θυμηθούμε συγκεκριμένες αναμνήσεις, τόσο πολύ που παρασιτούμε σε χιλιάδες ασήμαντες και ηλίθιες πληροφορίες. Και πώς να μην μιλήσουμε, δικαίως, για την ίδια μας τη νόηση, τις σκέψεις μας που κι αυτές επίσης προσπαθούμε να αποικίσουμε, και συνεπώς, την ίδια μας τη γλώσσα που και αυτή φτωχαίνει ολοένα και περισσότερο. Εξίσου υποφέρει και η ψυχή μας. Η συνεχής απομείωση της γλώσσας μας δηλώνει από μόνη της τη συμφορά που μας βρήκε. Το κεφάλαιο έχει επενδύσει στο σώμα και το μυαλό μας, προσπαθεί να καταστρέψει το πρώτο προσποιούμενο ότι το προστατεύει και να διαφθείρει το δεύτερο κατά τα γούστα του. Αυτό ήταν το τελευταίο έδαφος για να κατακτηθεί και τα καταφέρνει θαυμάσια. Ποτέ δεν ήμασταν τόσο απαισιόδοξοι όσο σήμερα τη στιγμή μιας παγκόσμιας πανδημίας και των συνέπειών της στο επίπεδο της ασφάλειας, που δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε σοβαρά. Συνειδητοποιούμε σε ποιο σημείο βρισκόμαστε μέσα σε ένα περιβάλλον που μας κάνει τόσο αδύναμους.  Η υποταγή βλάπτει και εξασθενεί με τρόπο συνεχή, αυτός είναι ένας από τους σκοπούς της. Εξαναγκασμένοι να ζούμε σ’ ένα κοπάδι, κινδυνεύουμε να αναμειχθούμε με αυτό. Οι ψυχές μας δεν είναι αιωνίως στεγανές. Εξαναγκασμένοι να ζούμε σ’ ένα περιβάλλον που είναι αμιγώς εχθρικό από κάθε άποψη, μπορεί να καταλήξουμε να το αποδεχτούμε, είτε, στη χειρότερη περίπτωση να το εκτιμούμε.

Ίσως να πρέπει λοιπόν, για να μην βουλιάξουμε τελείως και καταντήσουμε μαλάκες, να σκεφτούμε τη συνωμοσία στρατηγικά ως το διαθέσιμο μέσο προκειμένου να συνεχίσουμε να ζούμε. Είναι σίγουρο ότι παρ’ όλα αυτά, οι επιθυμίες μας, τα συναισθήματά μας, ο τρόπος που σχετιζόμαστε με τον κόσμο, μας επιτρέπει πάντα να αντιλαμβανόμαστε το φριχτό παρόν. Ωστόσο, μόνοι ενάντια σε όλα αυτά είμαστε ολοένα και περισσότερο παγιδευμένοι μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτοκαταστροφή. Και εξακολουθούμε να είμαστε ευάλωτοι. Την ώρα που σχεδόν τίποτα δε συμβαίνει ώστε ν’ αντισταθούμε στον παλιό κόσμο που δεν παύει, βρώμικα, να εισβάλλει στο σώμα και το μυαλό μας, θα πρέπει να βρούμε το στοιχειώδες θάρρος να ανακαλύψουμε ξανά τους εαυτούς μας στη χαρά των όντων που καταλαβαίνουν το ένα το άλλο, που επικοινωνούν και θα μάθουν ν’ αγαπιούνται για να ορθώσουν το ανάστημά τους.  Communismus der geister.* Την ώρα που καθημερινά αντιλαμβανόμαστε την απόλυτη ανημπόρια μας, αλλά κυρίως την ώρα που μας συγκροτούν οι μεταφυσικοί μας ακρωτηριασμοί, αυτό θα έχει τουλάχιστον το πλεονέκτημα να μας επιτρέψει να χτίσουμε αντιστάσεις μέσα από την παγίωση κοινών σκέψεων αντινομικών προς εκείνες της οικονομίας. Αυτό θα μας επιτρέψει να κερδίσουμε βάθος ώστε να αντιπαρατεθούμε και να αντισταθούμε εναντίον των εχθρών της ίδιας της καρδιάς και της ψυχής μας. Αυτό θα μας επιτρέψει να επιβεβαιώσουμε και να συγκροτήσουμε μια αλήθεια. Να ξεκινήσουμε από το μόνιμα κοινό αίσθημα απόρριψης, μίσους γι’ αυτόν τον κόσμο, προκειμένου να επιβεβαιώσουμε τις αλήθειες αυτού που εμείς επιθυμούμε. Φαίνεται προφανές, ωστόσο σ΄έναν κόσμο όπου τα πάντα πλέον είναι πληροφοριακά και σχετικά, το να βρούμε τη δύναμη και το ψυχικό σθένος να διακηρύξουμε «όχι, αυτό είναι ψευδές, διότι εγώ προτιμώ κάτι άλλο για αληθινό», μας γεμίζει με ευδαιμονία (και κομμουνισμό). Το σημερινό κομμουνιστικό αίτημα είναι βέβαιο ότι μας ενθαρρύνει να συνωμοτήσουμε για το μικρό, αν και ευγενές, καθήκον να σώσουμε τουλάχιστον την ψυχή μας. «Αυτό που πρόκειται να κάνουμε αναγκαστικά θα είναι ελάχιστο, αόρατο, πιθανόν γελοίο, αν όμως αρνηθούμε την πρόθεση να το πράξουμε, είναι προτιμότερο να μπούμε τώρα αμέσως στον τάφο ή να έχουμε το κουράγιο να παραδεχτούμε ότι περάσαμε στην πλευρά του αντιπάλου». (Μωρίς Μπλανσό)

*Κομμουνισμός των πνευμάτων, αναφορά σε αμφισβητούμενο, ανολοκλήρωτο, νεανικό έργο του Χαίλντερλιν.

Απόδοση στα ελληνικά Μάρτιος 2023

Τηλέμαχος Δουφεξής Αντωνόπουλος

Wu Ming: Συγχωρέστε με, είμαι μόνο ένας φρουτοσυλλέκτης

Στις Εκδόσεις των Συναδέλφων βρισκόμαστε σε αποκριάτικη διάθεση…

Το πρωτότυπο αναρτήθηκε στο Giap-digest # 25, 29 Φεβρουαρίου 2004

Απόδοση: Τηλέμαχος Δουφεξής Αντωνόπουλος

Ο Γιάνναρος επόθανε κι ήφησε διαθήκη
να μην τον θάψουν σ’ εκκλησιά μήτε σε μοναστήρι,
μονάχα να τον θάψουσι πάνω σε σταυροδρόμι
ν’ αφήσουν και την πούτσα του τρεις πιθαμές απάνω,
για να περνά ο βασιλιάς να δένει τ’ άλογό του.

Τρεις καλογριές τ’ ακούσασι και παν να τονε (δ)ούσι.
Η πρώτη φέρνει το κερί κι άλλη το λιβάνι,
κι η τρίτη ξεβρακώνεται να πα’ να κάτσει απάνω.

Αποκριάτικο Καρπάθου

Συγχωρέστε με, είμαι μόνο ένας φρουτοσυλλέκτης

Σημειώσεις πάνω στα Αρχίδια, τους Γαμιόληδες, τη Γλώσσα που χρησιμοποιήσαμε στον Εκκλησιαστή (Q) και τη Γλύκανση του Παρελθόντος.

των Wu Ming

(Παλαιότερα γνωστοί ως «Luther Blisset», συγγραφείς του μυθιστορήματος Εκκλησιαστής (Q))

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα μηνών, απ’ όταν το πρώτο μας μυθιστόρημα εκδόθηκε στα αγγλικά(*), ορισμένοι κριτικοί έχουν παραπονεθεί για την υποτιθέμενα «αναχρονιστική» γλώσσα που χρησιμοποιήσαμε στο βιβλίο.

Για να λέμε την αλήθεια, κάθε μυθιστόρημα που γράφεται στις μέρες μας ενώ διαδραματίζεται σ’ ένα αρκετά μακρινό παρελθόν οφείλει να είναι γραμμένο σε μια γλώσσα, λίγο πολύ, «αναχρονιστική», τουλάχιστον αν ο συγγραφέας θέλει ο κόσμος να το διαβάσει. Μπορείς να προσπαθήσεις να είσαι όσο το δυνατόν πιο «φιλολογικά σωστός», ωστόσο οφείλεις να θέσεις όρια προτού το βιβλίο γίνει αδιάβαστο.

Επιπλέον, εάν ήμασταν 100% συνεπείς, θα έπρεπε να είχαμε γράψει το μυθιστόρημα σε μια εναλλαγή εκκλησιαστικών λατινικών, «πίτζιν(**) λατινικών» και παλαιών γερμανικών διαλέκτων. Δεν ξέρουμε για τις ΗΠΑ, όπου οι άνθρωποι είναι εξυπνότεροι, αλλά, μεταξύ των αγαπητών συμπατριωτών μας που είναι χαζούληδες, κάτι τέτοιο δεν θα αποτελούσε δημοφιλή επιλογή. Στο μυθιστόρημα χρησιμοποιήσαμε μια πληθώρα από διαφορετικά μεταξύ τους ύφη. Η επιλογή μας αποσκοπούσε στην απόδοση του, όμοιου με φαράγγι, χάσματος μεταξύ της καθομιλουμένης γλώσσας και της μεγαλοπρέπειας του γραπτού ύφους. Προκειμένου να το αποδώσουμε στην μητρική μας γλώσσα, δανειστήκαμε κάποιες φορές το συντακτικό και το λεξιλόγιο των βορειοϊταλικών διαλέκτων. Ο Shaun Whiteside έχει κάνει πολύ καλή δουλειά μεταφράζοντας τόσο τις ζωηρές γραμμές όσο και τις πομπώδεις επιστολές. Ο ρυθμός της αγγλικής έκδοσης μας αρέσει ειλικρινά.

Εντούτοις, οι προαναφερθέντες κριτικοί δεν μιλούν γι’ αυτό. Μιλούν για την αθυροστομία. Μιλούν για την αισχρολογία. Αν και χρησιμοποιούν τον όρο «αναχρονισμοί», αυτό που πραγματικά εννοούν είναι οι άσεμνες εκφράσεις.

Υπήρχαν παράπονα αναφορικά με «τον πλούτο των f**k’s και των s**t’s» στο μυθιστόρημα. Έτσι ακριβώς. Ευτυχώς όμως, τέτοια παράπονα προέρχονται πάντοτε από τους κριτικούς, ποτέ από το κοινό.

Το μυθιστόρημα θα φτάσει στα αμερικανικά βιβλιοπωλεία τον ερχόμενο Μάιο. Το Publishers’ Weekly δημοσίευσε πρόσφατα μια προκαταρκτική κριτική (προφανώς βασισμένη στην ανάγνωση των τριάντα πρώτων σελίδων, πιθανόν και λιγότερων), η οποία αυτές τις μέρες καλωσορίζει τον κόσμο που επισκέπτεται τις σελίδες της Amazon και του Barnes & Noble για το βιβλίο. (Θα είναι σκληρή, δεν νομίζετε;)

Το σημείο-κλειδί αυτού του κειμένου είναι το εξής απόσπασμα:

Οι γλωσσικοί αναχρονισμοί αφθονούν καθ’ όλη την έκταση, ειδικά όταν τα γεγονότα εξιστορούνται από τον Μέτσγκερ και τη συντροφιά του («Ω ρε γαμώτο, παλιαλήτη! Τι στο διάολο! Με τρόμαξες, ουστ από δω!» «Ωχ! Σκατά, αυτός είναι ψόφιος…»).

Χμμ… Φαίνεται πως ήρθε η ώρα να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους αναφορικά με το θέμα των «αναχρονισμών».

Έχουν, αυτοί οι άνθρωποι, την παραμικρή ιδέα για τη γλώσσα που μιλούσαν οι πληβείοι στην Ευρώπη του 16ου αιώνα; Πιστεύουν ότι, σε εκείνες τις εποχές, οι κατώτερες τάξεις δεν θα χρησιμοποιούσαν «βρισιές» του 16ου αιώνα;

Ίσως νομίζουν ότι παρόμοιες λέξεις όπως «γαμώτο» ή «σκατά» εφευρέθηκαν τον εικοστό αιώνα. Οι άνθρωποι ανέκαθεν βλαστημούσαν και έβριζαν, το έκαναν σε όλες τις εποχές, αναφερόμενοι πάντα στον καταβολισμό, στο σκληρό σεξ και στα γεννητικά όργανα. Στις λατινογενείς γλώσσες (ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά, πορτογαλικά, ρουμανικά κ.λπ.) χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα τις λατινικές λέξεις, π.χ. «merda» [σκατά] και «culum» [κώλος].

Όσον αφορά την ιστορία της ιταλικής γλώσσας, μια από τις πρώτες γραπτές προτάσεις στην Κοινή Λατινική (αρχαία ιταλικά) είναι η φράση «Fili de le pute traite» [Τραβήξτε, πουτάνας γιοι!], η οποία εμφανίζεται σε μια τοιχογραφία (fresco) του δωδέκατου αιώνα σε μια ρωμαϊκή εκκλησία.

Ο Εκκλησιαστής διαδραματίζεται στον 16ο αιώνα, σωστά; Λοιπόν, εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι όλων των τάξεων ήταν εξαιρετικά αθυρόστομοι.

Το 1525 –τη χρονιά της μάχης του Φρανκενχάουζεν με την οποία ξεκινάει το μυθιστόρημά μας– ένας ευγενής από τη Σιέννα, ονόματι Αντόνιο Βινιάλι, έγραψε ένα κείμενο με τίτλο La cazzaria [Το βιβλίο της ψωλής], ένα είδος φιλοσοφικού διαλόγου για το σεξ, τον σοδομισμό και τα πέη. Το κείμενο είναι γεμάτο με λέξεις όπως «cazzo» [καυλί], «potta» [μουνάκι], «culo» [κώλος], «fica» [μουνί], «scopare» [γαμήσι], «merda» [σκατά], «coglioni» [αρχίδια], «cacca» [κουράδα] και «inculare» [χώνω το καυλί στην κωλοτρυπίδα κάποιου]. Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε άριστα από τον Ian F. Moulton και εκδόθηκε στις ΗΠΑ ως La Cazzaria. The Book of The Prick (σ.τ.μ. Το βιβλίο του πούτσου), Routledge, 2003.

Ένας από τους πλέον σημαντικούς Ιταλούς συγγραφείς και ποιητές του 16ου  αιώνα ήταν ο Πιέτρο Αρετίνο (1492-1556). Ακολουθεί μια (κατά προσέγγιση) μεταφρασμένη στροφή ενός από τα Sonetti lussuriosi [Ακόλαστα Σονέτα] του:

Τι υπέροχο καυλί είναι αυτό που νιώθω
Που τα όρια του μουνιού μου ξεχειλώνει
Εύχομαι ένα μουνί να ήμουνα ολάκερη
Και σίγουρα εύχομαι να ήσουν όλος ένας πούτσος.

Ακόμα ένα;

Αυτά μου τα σονέτα, τα γεμάτα με καυλιά
Που μιλάνε μοναχά για πούτσους, κώλους και μουνιά,
Όλα μοιάζουνε με σας, βρε πουτσοκέφαλοι!

Η αλανιάρικη, σχετική με το σεξ, βλάσφημη λογοτεχνία  που αντλεί από τη γλώσσα της πραγματικής ζωής ήταν ήδη πολύ συνηθισμένη στην Αρχαία Ρώμη, αρκεί να σκεφτεί κανείς τα διαβόητα Carmina Priapea [Τα Τραγούδια του Πρίαπου] (1ος αιώνας μ.Χ.). Ένα από τα ποιήματα είναι επακριβώς μια σάτιρα για το χάσμα μεταξύ λογοτεχνικής και καθημερινής γλώσσας:

Αν με ακούσετε να μιλάω σαν αδαής αγροίκος, συγχωρέστε με.

Δεν διαβάζω βιβλία, είμαι μόνο ένας φρουτοσυλλέκτης.

Ναι, είμαι τραχύς, αλλά ακούω τον αφέντη μου όταν διαβάζει,

Αποκαλεί την ψωλή «αχνιστό κεραυνό»

Τον «κώλο» αποκαλεί «θηκάρι»

Και ο σμερνταλέος πρέπει να είναι κάτι βρώμικο,

όπως το καυλί όταν το έχεις χώσει σε καποιανού τον κώλο.

Τα λογοπαίγνια εδώ είναι πολύ αστεία. Ο εργάτης του αγροκτήματος μπερδεύει τους ελληνικούς όρους με τις βωμολοχίες στα λατινικά. Π.χ. «Σμερνταλέος» είναι στα ελληνικά «τρομακτικός», αλλά ακούγεται σαν το «smerdatus», το οποίο στα λατινικά σημαίνει «διάστικτος με σκατά».

Κάτω από την περούκα, τα σκουλήκια: Μέχρι πρόσφατα, οι απλοί άνθρωποι ζούσαν –κυριολεκτικά– μέσα σε περιττώματα. Θα αφόδευαν σε χαντάκια ή σε γλάστρες των οποίων το περιεχόμενο πετούσαν στο δρόμο. Τη νύχτα θα ουρούσαν σε ένα καθοίκι που παρέμενε κάτω από το κρεβάτι μέχρι την ανατολή. Δεν θα έκαναν ποτέ μπάνιο. Όλοι τους βρωμούσαν και είχαν δύσοσμη αναπνοή.

Ακόμα και τον δέκατο όγδοο αιώνα οι αριστοκράτες έκαναν μπάνιο δύο φορές τον χρόνο. Επιστρέφοντας στον δέκατο έβδομο αιώνα, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ ή αλλιώς ο Βασιλιάς Ήλιος έκανε μπάνιο δύο φορές σε όλη του τη ζωή!

Είναι απολύτως φυσιολογικό ότι η γλώσσα εκείνων των εποχών αποτύπωνε την καθολική, αναπόφευκτη παρουσία των αποτελεσμάτων των σωματικών λειτουργιών (κενώσεις της ουροδόχου κύστης και του εντέρου, εφίδρωση, κακή πέψη και σεξουαλική διέγερση). Η Εκκλησία ασκούσε καταστολή και έλεγχο στα σώματα, αλλά αυτού του είδους η καταστολή είναι σπάνια αποτελεσματική και συχνά έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Στις καθολικές χώρες, όπου κάποτε αλώνιζε η Ιερά Εξέταση, οι άνθρωποι είναι συνήθως αθυρόστομοι και η προφορική παράδοση είναι πολύ λάγνα.

Το 1525 δεν είχαμε γεννηθεί ακόμα, όμως στοιχηματίζουμε ότι κανείς, ΚΑΝΕΙΣ, δεν μιλούσε όπως συνηθίζουν να μιλούν οι χαρακτήρες των ιστορικών μυθιστορημάτων ή των ταινιών εποχής. Ίσως οι προσδοκίες των κριτικών για το πώς θα έπρεπε να ακούγεται η γλώσσα «εποχής» να εξαρτώνται υπερβολικά είτε από τη κουλτουριάρικη αστική λογοτεχνία είτε από το χολιγουντιανό σινεμά με μελοδραματικές ίντριγκες, ή ακόμα και από τα δύο μαζί.

Αυτό το είδος μυθοπλασίας βασίζεται συνήθως σε μια πολύ συγκεχυμένη ιδέα για το τι ακριβώς ήταν η «Παλαιά Ευρώπη».

Αυτό το είδος μυθοπλασίας είναι αρωματισμένο με αρχαϊσμούς και γλωσσικά κλισέ, προκειμένου να κάνει τη γλώσσα να ακούγεται «ευρωπαϊκή». Μια συνήθης στρατηγική είναι να γράφονται συνομιλίες που ξεχειλίζουν από μεγαλοπρεπή λόγια, ανεξάρτητα από την τάξη, τη φυλή και το φύλο του ομιλητή.

Αυτού του είδους η μυθοπλασία παρουσιάζει πρίγκιπες και πριγκίπισσες που είναι απαράλλαχτα υπέροχοι και καθαροί, ενώ στην πραγματικότητα οι άρχοντες είναι πιθανότερο να ήταν κακοσχηματισμένοι και άσχημοι (ως αποτέλεσμα ενδογαμικού ζευγαρώματος), και σίγουρα ανέδιδαν μυρωδιές που έκοβαν την ανάσα.

Εμείς δεν ενδιαφερόμαστε για αυτού του είδους τη γλύκανση.

Θα προτιμήσουμε να πάμε για «σμερνταλέα» λογοτεχνία.

Μπολώνια, Ιταλία, 29 Φεβρουαρίου 2004

(*) Ο Εκκλησιαστής (Q) γράφτηκε κάτω από το ψευδώνυμο «Luther Blisset» και εκδόθηκε στην Ιταλία το 1999. Η πρώτη αγγλόφωνη έκδοση ήταν η βρετανική (Heinemann, 2003 – σκληρόδετη). Τον Μάιο του 2004 θα εκδοθεί στις ΗΠΑ από την Harcourt και στο Ηνωμένο Βασίλειο σε μαλακό εξώφυλλο.

(**) Γλωσσική μορφή επικοινωνίας που προκύπτει από την παραφθορά μιας επίσημης γλώσσας.

Το γκροτέσκο στάδιο (η γλώσσα του νεοφιλελευθερισμού): Κείμενο της Λεσλί Καπλάν

Δημοσιεύτηκε στο μπλογκ της Λεσλί Καπλάν στις 5/11/2021

Πρόσφατα έπεσα πάνω σε μια φράση της υπουργού Βιομηχανίας, Agnès Pannier-Runacher. Μίλησε μπροστά σε ένα ακροατήριο επιχειρηματιών, στις 7 Οκτωβρίου, στην 7η συνάντηση της Bpifrance[1] και αυτό που της ήρθε στο μυαλό ήταν «η μαγεία του εργαστηρίου», όπου «δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τον διευθυντή από τον εργάτη, τον μαθητευόμενο από τον άνθρωπο με τριάντα χρόνια εμπειρίας…». Το εργοστάσιο, γι’ αυτήν, «είναι η υπερηφάνεια της εργασίας […] γιατί όταν πηγαίνεις σε μια γραμμή παραγωγής, δεν είναι τιμωρία, είναι για τη χώρα σου, για τη μαγεία».

Στο μυαλό μας θα ξεπηδήσει η λέξη «γκροτέσκο».

Τι είναι γκροτέσκο; Το ψέμα; Και όχι μόνο αυτό. Το δηλωμένο ψέμα που κανείς δεν το πιστεύει, αλλά όλοι κάνουν ότι το πιστεύουν; Ίσως. Μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας, σε κάθε περίπτωση. Και, πώς να το πω, μια έκκληση στη φαντασία.

Φανταζόμαστε μια σκηνή.

Ένας χαρακτήρας, η Agnès P., στην είσοδο ενός εργοστασίου, μοιράζοντας ένα φυλλάδιο, «το εργοστάσιο, αχ το εργοστάσιο, το καλύτερο εργοστάσιο, είναι το καλύτερο δυνατό εργοστάσιο, είναι βρώμικο; αχ όχι τόσο πολύ, είναι επικίνδυνο, αχ όχι τόσο πολύ, είναι επαναλαμβανόμενο, αχ λίγο, δεν πρέπει να ζητάς πολλά, είναι απάνθρωπο, αχ, ο άνθρωπος, ξέρεις, ο άνθρωπος φταίει για όλα… Αλλά είναι μαγικό…»

Ή, πάλι, η Agnès P. με ένα μεγάλο στυλό, γράφοντας στον τοίχο του εργοστασίου: «περάστε, περάστε, είναι μαγικό».

Μας θυμίζει μια άλλη επιγραφή στην είσοδο, όχι ενός εργοστασίου, αλλά εκεί όπου ήδη… Arbeit macht frei[2]…

Το γκροτέσκο συνδέεται με τον τρόμο.

Επιπλέον, δείτε τον Γκόγια, τις «Τρέλες» του.

Υπάρχει ένα χαρακτικό με τίτλο «Τρέλα των ανόητων» το οποίο είναι πραγματικά τρομακτικό, γιγαντιαίο μέγεθος του «ανόητου», άδειο βλέμμα και ηλίθιο χαμόγελο, εισβάλλον σώμα που καταλαμβάνει όλο τον χώρο….

Αλλά ας παραμείνουμε ήρεμοι.

Η «μαγεία», η λάμψη της, τα φώτα της. Η λειτουργία της είναι να δημιουργεί ψευδαισθήσεις, να σβήνει τις διαφορές, την εμπειρία, την εμπειρία της πραγματικότητας και τις λεπτομέρειές της. Ακριβώς όπως η γλώσσα του νεοφιλελευθερισμού, του σημερινού καπιταλισμού, ένας αυτοκινητόδρομος, επίπεδος και λείος, που ξεδιπλώνει και ξεδιπλώνει, χωρίς ανωμαλίες, τη γλώσσα του «μάνατζμεντ».

Μιλάει για «βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους», «κόστος», «κέρδη» και «οργάνωση».

Σκεφτόμαστε με αυτές τις λέξεις.

Και εδώ είναι πάλι αυτός ο χαρακτήρας, η Agnès P., που ανεβαίνει σε μια θεατρική σκηνή και λέει: Πρέπει να είστε ευτυχισμένοι, είναι επιτακτική ανάγκη, και είστε υπεύθυνοι για την ευτυχία σας. Η ευτυχία είναι περισσότερα περισσότερα περισσότερα περισσότερα, περισσότερες δεξιότητες, περισσότερα χρήματα, περισσότερες γνώσεις (τουρισμός), περισσότερα πάντα. Πρέπει να είσαι καλός μάνατζερ, ο καλύτερος μάνατζερ. Το μοντέλο, στην προκειμένη περίπτωση η Agnès P., στροβιλίζεται, το μοντέλο είναι: αθλητικές επιδόσεις. Είναι στο χέρι σας να πετύχετε. Αν δεν πετύχετε, μην πάθετε κατάθλιψη, μην γίνετε loser[3], αλλά ξεκινήστε ξανά, μην τα παρατάτε, στοχεύστε στην κορυφή. Όπως είπε η Μάργκαρετ Θάτσερ, «Τα οικονομικά είναι η μέθοδος. Ο σκοπός είναι να αλλάξει η ψυχή». Η ψυχή, πολύ σημαντική. Πρόσβαση μέσω του αθλητισμού, των βιταμινών, της γιόγκα. Όλα είναι δυνατά, δεν υπάρχουν όρια. Ή αλλιώς, the sky is the limit[4]. Αλλά πρέπει να το θέλεις. Πρέπει.

Εδώ η Agnès P. σταματά, σκέφτεται, αναζητά τις κατάλληλες λέξεις.

Ατομική αυτονομία. Το άτομο μπορεί να είχε συκοφαντηθεί για ένα διάστημα, αλλά πρέπει να είμαστε σοβαροί, το εγώ είναι η βάση, το θεμέλιο. Η διαχείριση του εαυτού είναι το κλειδί για την κοινωνική ενσωμάτωση. Και το άλλο; Ποιο άλλο; Το μοντέλο είναι η εταιρεία. Οι μικρές επιχειρήσεις θα γίνουν μεγάλες. Ενέργεια.

Σιωπή.

Συνεχίζει.

Απόδοση σημαίνει ανταγωνιστικότητα. Δεν πρέπει να φοβόμαστε τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός είναι υγιής. Είθε να κερδίσει ο καλύτερος άνθρωπος, είναι διεγερτικό. Ο ανταγωνισμός είναι για το γενικό καλό. Εξαλείφοντας τους κακούς, όχι, αλλά εξαλείφοντας το κακό, ναι. Όλοι μπορούν να συμφωνήσουν μόνο με αυτό το καθάρισμα από τα κάτω. Και οι διαφορές; Ποιες διαφορές; Είμαστε όλοι ίδιοι, και όλοι συμφωνούμε στο μοντέλο, έχει αποδειχθεί, το όμορφο, το σπουδαίο, το καθαρό, το λευκό, το μαύρο, το πλούσιο, το πολλαπλό, το παθιασμένο, το σοβαρό, το λογικό, το προφανές εν ολίγοις. Εξάλλου, μην διαφωνείτε, τα πάντα, απολύτως τα πάντα, μπορούν να αποτελέσουν μέρος του μοντέλου, αρκεί να είναι ενσωματωμένα. Ενσωματωμένα; Ναι, ενσωματωμένα σε αυτό στο σύστημα. Και πώς ξέρουμε ότι είναι μέσα; Έτσι είναι, το ξέρουμε, ξέρουμε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση και το λαμβάνουμε υπόψη μας.

Σταματάει εκ νέου, κοιτάζει γύρω στο δωμάτιο και χαμογελάει.

Εξού και η σημασία, ας μείνουμε στα αγγλικά, της self help[5], να μην ξεχνάτε ποτέ ότι είστε αυτή η μικρή παρέα μόνοι σας· η χρησιμότητα των προπονητών· όλες οι τεχνικές είναι καλές, αρκεί να λειτουργούν, όπως και η πυγμαχία, ο χορός, η κολύμβηση και η βιολογική διατροφή, όπως και η ψυχοθεραπεία. Ο Φρόιντ· απλώς πρέπει να ξέρεις πώς να τον χρησιμοποιήσεις, η έννοια της κίνησης του θανάτου δεν ισχύει πραγματικά, αλλά ας μείνουμε θετικοί, το να ξέρεις ποιος είσαι είναι πολύ σημαντικό, καθοριστικό μάλιστα, και ο Φρόιντ μπορεί να μας βοηθήσει, ο μπαμπάς, η μαμά και όλα τα άλλα, από πού προερχόμαστε, έκανα μια μικρή θεραπεία, με βοήθησε πολύ, με ανακούφισε, θα έλεγα μάλιστα, βλέπεις από πού προέρχεται· τα προβλήματα, μπορείς να τα αλλάξεις.

Αλλά να είστε προσεκτικοί, για να ζήσετε καλά πρέπει να διευθύνετε καλά τη μικρή σας επιχείρηση, και να γνωρίζετε τους κανόνες, τους κανόνες της κοινωνικής ζωής, η παράβαση είναι παιδαριώδης και τρελή, κανείς δεν το θέλει αυτό. Εξάλλου, ο πρόεδρος Σαρκοζί μίλησε για «επικίνδυνο σχιζοφρενή» και δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε μαζί του. Η τρέλα ως πηγή δημιουργίας είναι μια ιδέα των διανοουμένων. Είναι καλύτερα να είσαι πλούσιος και υγιής παρά φτωχός και άρρωστος, αυτό είναι σίγουρο, τα κλισέ έχουν τα καλά τους σημεία, μας υπενθυμίζουν την αλήθεια.

Η Agnès P. φαίνεται τώρα σοβαρή.

Και έτσι αναπτύσσεται το άτομο, αυτό που φροντίζει για την προσωπική του ανάπτυξη. Η προσωπική ανάπτυξη είναι συνάρτηση του φύλου, της ηλικίας, του επαγγέλματος, του εισοδήματος, των σεξουαλικών και άλλων προτιμήσεων. Οι κατηγορίες αυτές είναι επιστημονικές, προέρχονται κατευθείαν από την αγορά. Βασικά, η προσωπική ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη της αγοράς μέσα στο κεφάλι του ατόμου. Και αυτό που υπαγορεύει τον κανόνα είναι αυτό που πουλάει ή θα μπορούσε να πουλήσει, αυτό που λειτουργεί ή θα μπορούσε να λειτουργήσει, αυτό που παίρνει, όπως λέμε, ή θα μπορούσε να πάρει. Είναι ένα αντικειμενικό πρότυπο, δεν έχουμε βρει ποτέ καλύτερο. Το άτομο πρέπει να ακολουθεί, αλλά να έχει πρωτοβουλία, να προσαρμόζεται, η αγορά κινείται, πρέπει να είσαι σταθερός, να αντιστέκεσαι, να είσαι πάντα έτοιμος, να ανεβαίνεις όλες τις πλαγιές, να έχεις πάντα στο μυαλό σου να κερδίσεις, να κερδίσεις, να κερδίσεις… Πρέπει να πετύχεις, και η επιτυχία είναι ορατή, η τηλεόραση το δείχνει.

Η Agnès P. σταματάει, είναι λίγο λαχανιασμένη, χαμογελάει και υποκλίνεται. Ένα μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο εμφανίζεται στη σκηνή και αρχίζει να το στολίζει.

---

[1] Banque Publique d’Investissement – Δημόσια Τράπεζα Επενδύσεων.

[2] Η εργασία απελευθερώνει. Επιγραφή στην είσοδο του Άουσβιτς.

[3] Αποτυχημένος. Αγγλικά στο πρωτότυπο.

[4] Ο ουρανός είναι το όριο. Αγγλικά στο πρωτότυπο.

[5] Αυτοβοήθεια. Αγγλικά στο πρωτότυπο.

---

Από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων κυκλοφορεί το βιβλίο της Λεσλί Καπλάν, Αναταραχή. Κομμένη η μαλακία!

Επιστημονική φαντασία και σοσιαλισμός: Proletkult, η πολιτιστική μάχη

από τον Nicolás Román

πρωτότυπο κείμενο https://www.revistarosa.cl/2021/03/22/ciencia-ficcion-y-socialismo

Η ατάκα αποτυπώνει ακριβώς αυτό που εννοώ με τον καπιταλιστικό ρεαλισμό: την ευρέως διαδεδομένη ιδέα ότι ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο το μοναδικό βιώσιμο οικονομικό σύστημα, αλλά ότι είναι αδύνατο ακόμη και να φανταστούμε μια εναλλακτική λύση σε αυτόν.

Mark Fisher[1]

Η πολιτιστική μάχη ήταν μέρος της ταξικής πάλης, όπως οι απεργίες των εργατών και η αυτοδιαχείριση των εργοστασίων.

Wu Ming[2]

Για την πολιτιστική φαντασία του ύστερου καπιταλισμού, είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού – αυτό το κλείσιμο του μέλλοντος με τα λόγια του Τζέιμσον ή του Ζίζεκ το υιοθετεί ο Μαρκ Φίσερ στον καπιταλιστικό ρεαλισμό του: ζούμε σε έναν κλειστό και μονοδιάστατο κόσμο, σε μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή από αυτή που φαντάστηκε ο Μαρκούζε τη δεκαετία του ’60, έναν ολοκληρωτισμό που σήμερα εντείνεται με μια αυταρχική εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού. Ο φουτουρισμός έρχεται πάνω μας με το βάρος μιας κατάθλιψης, με μια συνοδεία μαξιμαλιστικών δυστοπιών φιλελεύθερης, αυταρχικής ή φονταμενταλιστικής φύσης, με μια καταθλιπτική παραγωγή σε διάφορες μορφές: σειρές, βιντεοπαιχνίδια και μυθιστορήματα, όπου η επιστημονική φαντασία μας δείχνει την αποτυχία της τεχνολογίας και της πολιτικής να επιλύσουν τις αντιφάσεις της κοινωνίας μας.

Το Προλετκούλτ, το τελευταίο μυθιστόρημα της ιταλικής κολεκτίβας Wu Ming, αντισταθμίζει αυτή την πικρή θλίψη ενός κόσμου χωρίς μέλλον, που γεννά η σύγχρονη επιστημονική φαντασία. Το μυθιστόρημα αφηγείται τη ζωή του Αλεξάντρ Μπογκντάνοφ, μπολσεβίκου, γιατρού, συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας και αριστερού αποστάτη στα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας. Η ζωή του κομμουνιστή συγγραφέα και επιστήμονα είναι η πλοκή που χρησιμοποιούν οι Wu Ming για να μας μεταφέρουν στις πρώτες δεκαετίες της ΕΣΣΔ και στο έργο του Ο κόκκινος πλανήτης. Τι περιέχει το Προλετκούλτ; Μπαρούτι, διαστημόπλοια, εξόριστους και το πορτρέτο της καθημερινής ζωής στον σοσιαλισμό, κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ύπαρξης της επανάστασης. Οι Wu Ming δεν επιλέγουν μια γκρίζα, καταθλιπτική δυστοπία, αλλά μας τοποθετούν στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού θριάμβου, με μια γραφή γεμάτη διακειμενικότητα, μαρξιστική πολιτική και συζητήσεις για την εξουσία και την επανάσταση. Το κρίσιμο στοιχείο της: επιστημονική φαντασία, σοσιαλισμός, τέχνη και προλεταριακή κουλτούρα.

Το υπόβαθρο του Προλετκούλτ είναι πολύπλευρο, εμπνευσμένο από τον Μπογκντάνοφ και τον Κόκκινο πλανήτη (1908), στο οποίο προστίθενται αναπόφευκτα οι χαρακτήρες του επαναστατικού θριάμβου: ο Λένιν, η Κρούπσκαγια, η Κολοντάι, ο Λουνατσάρσκι, οι βόμβες, το χιόνι και ο σοσιαλισμός. Το μυθιστόρημα ανακτά το κόκκινο νήμα της λογοτεχνίας, όπου το ερώτημα δεν αφορά το τέλος του κόσμου, αλλά το τέλος του καπιταλισμού και της ταξικής κοινωνίας. Τα ενδιαφέροντα σημεία της είναι ποικίλα, με τις ποικίλες υπαγωγές και τους παράλληλους κόσμους τους. Η αφήγηση του Προλετκούλτ σε ορισμένα σημεία μοιάζει με το Ημερολόγιο Μόσχας του Βάλτερ Μπένγιαμιν, όπου ο κριτικός περιπλανιέται στη μητρόπολη της Μόσχας ανάμεσα σε σαμοβάρια, θέατρα, τραμ και παλιά καταστήματα. Αυτός ο πιθανός κόσμος, ο σοσιαλισμός, είναι ένα ελκυστικό σημείο της αφήγησης των Wu Ming, προσθέτοντας το υπόβαθρο επιστημονικής φαντασίας και τη σοσιαλιστική πολιτική στο μυθιστόρημα.

Ενδεχομένως, το ζήτημα ενός άλλου πιθανού κόσμου δεν υπήρχε για τους στρατιώτες και τους εργάτες του Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης, στην αρχή του ρωσικού επαναστατικού κύκλου. Ο στρατός και η πλέμπα, που λιμοκτονούσαν από τον τσαρισμό, δύσκολα μπορούσαν να φανταστούν τη σοσιαλιστική πατρίδα, την κολεκτιβοποίηση της γης και την πτώση των Ρομανόφ. Ωστόσο, η αποθάρρυνση δεν ήταν τέτοια, ο Κόκκινος πλανήτης (που γράφτηκε το 1908 και τον οποίο συνέχισαν οι Wu Ming στην πλοκή του Προλετκούλτ) ενθαρρύνεται να δημιουργήσει μια σοσιαλιστική επιστημονική φαντασία όπου το ζήτημα δεν είναι η καταστροφή του πλανήτη αλλά η καταστροφή του κεφαλαίου και η φαντασία ενός διαπλανητικού σοσιαλισμού.

Αν και το τελευταίο έργο των Wu Ming δεν είναι ούτε μια αφελής προσέγγιση των προβλέψεων της σοβιετικής εκβιομηχάνισης ούτε ένας πανηγυρικός στον μαρξισμό-λενινισμό –το αντίθετο–, δείχνει το φως και τις σκιές των αμείλικτων συζητήσεών του σε έναν ποικιλόμορφο, συγκρουσιακό και αντιφατικό κόσμο στα πρόθυρα διώξεων και εκκαθαρίσεων. Σε αυτή την εικόνα, ο Μπογκντάνοφ είναι το αστέρι σε εκείνη την κόκκινη αυγή, ένας ανθολογικός χαρακτήρας, ο Μπογκντάνοφ από σάρκα και οστά –η έμπνευση για τον μυθιστορηματικό σωσία του– χωρίς να επαναπαύεται με τη συγγραφή του Κόκκινου πλανήτη, ήταν ο δημιουργός του Proletkult, μιας βασικής οργάνωσης του καλλιτεχνικού δικτύου της Σοβιετικής Ένωσης για τη δημιουργία και την προώθηση του προλεταριακού πολιτισμού, αν και σύντομα η οργάνωση αυτή προκάλεσε τις υποψίες του κόμματος και το δίκτυο αποχρηματοδοτήθηκε και απορροφήθηκε από την κρατική γραμμή: τα πάντα μέσα στο κόμμα, τίποτα έξω από το κόμμα. Η προϋπόθεση του Proletkult ήταν να δημιουργήσει έναν προλεταριακό και σοσιαλιστικό πολιτισμό (όπως λέει ο Ντουρούτι, εμείς οι εργάτες έχουμε έναν νέο κόσμο στις καρδιές μας), το Proletkult ήταν μια έκφραση αυτού του αμαλγάματος των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εμπειριών σε όλη την πατρίδα των εργατών, μια οργάνωση για την πολιτιστική μάχη ενάντια στον αστικό πολιτισμό και τα απομεινάρια της παλιάς αυτοκρατορικής κοινωνίας. Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος Προλετκούλτ εκπλήσσονται από την προσγείωση της Λένι, η οποία προέρχεται από έναν επαναστατικό πλανήτη, όπου αναρωτιούνται για τον διαπλανητικό σοσιαλισμό. Ο γαλαξιακός σοσιαλισμός είναι η πλοκή του μυθιστορήματος και μας μεταφέρει ανάμεσα σε ταξίδια και συνθήματα που περιγράφουν την τεταμένη ατμόσφαιρα της δεκαετίας του 1930 πριν από την αφύπνιση του καφέ θηρίου και την κορύφωση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το Προλετκούλτ φαντάζεται το μέλλον και άλλους πιθανούς κόσμους σε έναν επαναστατικό ορίζοντα που δεν είναι απαλλαγμένος από αντιφάσεις. Η γραφή των Wu Ming στοχεύει ευθέως στην πολιτιστική μάχη σε έναν σπασμωδικό κόσμο εν μέσω της πανδημίας Covid-19 και των διαφόρων ρωγμών στην παγκόσμια νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση. Το επιχείρημά τους δεν είναι μια ώθηση στην καρδιά αυτής της κρίσης, αλλά χρησιμεύει για να αναζωπυρώσει τη φωτιά του πολιτισμού ως ορίζοντα ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού, όπως το θέτουν οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος:

Η τέχνη δεν είναι κάτι διακοσμητικό. Όπως η επιστήμη, χρειάζεται για να οργανώνει τις εμπειρίες. Αλλά η διαφορά από την επιστήμη είναι ότι δεν χρησιμοποιεί αφηρημένες έννοιες. Χρησιμοποιεί ζωντανές εικόνες. Η κολεκτιβιστική τέχνη αποκαλύπτει τα συνδετικά στοιχεία του κόσμου, που η ατομιστική τέχνη δεν βλέπει. Εξυμνεί τη συνένωση ενάντια στην καταστροφή.

---

[1] Mark Fisher, Capitalist Realism: No Alternative, (Buenos Aires: Caja negra, 2016). Ελληνική έκδοση, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός. Υπάρχει άραγε εναλλακτική;, Futura, Αθήνα 2015.

[2] https://ctxt.es/es/20201001/Culturas/33633/culto-individuo-wu-ming-entrevusta-bernardo-gutierrez.htm

---

Αγοράστε το Προλετκούλτ με ένα κλικ εδώ.

Γκιγιόμ Φαμπουρέλ: Πρέπει να βάλουμε τέλος στο μητροπολιτικό είδος

Συνέντευξη στο περιοδικό Géographies en Mouvement και στον Ρενό Ντιτέρμ

Στο τελευταίο του βιβλίο, Να τελειώνουμε με τις μεγαλουπόλεις, ο Γκιγιόμ Φαμπουρέλ επιτίθεται στις μητροπόλεις. Ανάμεσα στην οικολογική καταστροφή και τη απαλλοτρίωση της πολιτικής από την εξουσία, ο γεωγράφος συζητά τις κύριες επικρίσεις που ασκεί στις μεγαλουπόλεις και τις λύσεις που πιστεύει ότι είναι απαραίτητες.

Géographies en mouvement – Οι τίτλοι των δύο τελευταίων βιβλίων σας (Pour en finir avec les grandes villes, 2020, και Les Métropoles barbares, 2019) είναι τουλάχιστον σαφείς. Για ποιο πράγμα κατηγορείτε τις μεγάλες πόλεις;

Guillaume Faburel – Υπάρχουν προφανώς τα κοινωνιολογικά δεινά που αρχίζουν να γίνονται αρκετά γνωστά, όπως ο εξευγενισμός και ο διαχωρισμός, αλλά πάνω απ’ όλα η έξωση των φτωχότερων. Υπάρχουν όμως και τρία άλλα είδη προβλημάτων που είναι λιγότερο γνωστά και συνδέονται στενά μεταξύ τους.

Πρώτον, οι μεγάλες πόλεις ολοένα και περισσότερο κάνουν τους χώρους διαβίωσης τεχνητούς και, ακόμη περισσότερο, το σύνολο των εδαφών που τις τροφοδοτούν (πράγμα καταστροφικό από οικολογική άποψη και μόνο).

Αυτό προκαλεί (και αυτό είναι το δεύτερο πρόβλημα) μια αποστείρωση της ύπαρξής μας και των αστικών μας εμπειριών, οι οποίες βιώνονται όλο και πιο άσχημα. Αισθήματα ατελείωτης επιτάχυνσης και ακατάπαυστης διέγερσης, αισθήματα ασφυξίας και κορεσμού, σε σημείο να υπάρχει μια αυξανόμενη ανθρωπολογική απόρριψη ορισμένων αστικών τρόπων ζωής.

Τέλος, για να χωρέσουμε όλοι μαζί σε ένα μέρος με τα οικολογικά και ανθρωπολογικά αποτελέσματα που αναφέρθηκαν, πρέπει τελικά να στερηθούμε την άμεση ικανότητά μας για δράση. Εκχωρούμε τη δύναμή μας σε πολιτικές και θεσμικές δυνάμεις. Χάνουμε την ικανότητά μας να διαμορφώνουμε τον ζωτικό μας χώρο.  Πέρα από έναν διαχειριστικό περιβαλλοντισμό ή μια τιμωρητική οικολογία, οι πόλεις μάς κάνουν να χάνουμε την οικολογική μας αυτονομία. Μέσω του οικισμού και της πυκνότητάς τους, οι μητροπόλεις κυβερνούν όλο και περισσότερο τα σώματά μας και αυξάνουν τις βιοδυνάμεις τους, στερώντας μας από τη δική μας δύναμη. Επομένως, οι αστικές δημοκρατίες δεν είναι καθόλου δημοκρατικές. Η μητροπολιτικοποίηση του κόσμου είναι ένα θεμελιωδώς πολιτικό πρόβλημα.

Νταν Γεωργακάς: Προλεταριακός κεραυνός

του Κωστή Καρπόζηλου

Συνδέθηκα σε έναν λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που δεν χρησιμοποιούσα εδώ και χρόνια και το βρήκα. Είκοσι χρόνια πριν, το 2002, ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στη Θεσσαλονίκη και μόλις είχα ανακαλύψει μερικά φύλλα του Εμπρός, της εφημερίδας που εξέδιδαν οι Ελληνοαμερικανοί κομμουνιστές τη δεκαετία του 1930. Οι γνώσεις μου για την αμερικανική Αριστερά ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αλλά είχα την περιέργεια να μάθω περισσότερα. Ήταν μια παράξενη στιγμή· οι ΗΠΑ είχαν μόλις ξεκινήσει τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας και ο ριζοσπαστικός κόσμος στον οποίο είχα δραστηριοποιηθεί ήταν σταθερά αντιαμερικανικός. Κοιτάζοντας πίσω, νομίζω ότι το αρχικό μου ενδιαφέρον για το Εμπρός αντανακλούσε μια ασυνείδητη προσπάθεια να αμφισβητήσω τις δικές μου βεβαιότητες. Ενθαρρυμένος από τον Γιώργο Καλογερά, έστειλα ένα email στον Νταν Γεωργακά. Σε αντίθεση με τα ελληνικά ακαδημαϊκά πρότυπα –όπου συχνά οι ιεραρχίες μεταφράζονται σε αλαζονεία– απάντησε με ενθουσιασμό. Με ενθάρρυνε να ασχοληθώ περαιτέρω με το θέμα – κάτι που έκανα τα επόμενα χρόνια.

Ο Νταν ήταν γεμάτος πάθος και ενέργεια, και του χρωστάω πολλά. Από την πρώτη μας συνάντηση το 2003 στη Θεσσαλονίκη (όταν ήταν προσκεκλημένος ομιλητής στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου) κρατήσαμε επαφή και όταν άρχισα να επισκέπτομαι τις Ηνωμένες Πολιτείες συναντηθήκαμε αρκετές φορές. Με σύστησε σε ανθρώπους (όπως στην περίπτωση της ζεστής ατμόσφαιρας που περιβάλλει το Journal of the Hellenic Diaspora), με βοήθησε να εντοπίσω πηγές (ένας φίλος του μετέφερε ένα αρχείο της δεκαετίας του 1930 στο πορτμπαγκάζ του ταξί του), καθίσαμε σε πάνελ ριζοσπαστικών φόρουμ (με τον Έρικ Πούλο στο Brecht Forum), συζητήσαμε και αντιπαρατεθήκαμε τρώγοντας και πίνοντας αναψυκτικά. Ο Νταν ήταν μοναδικός. Και αυτό που τον έκανε μοναδικό στα μάτια μου ήταν το πώς ενσάρκωνε διαφορετικές ριζοσπαστικές παραδόσεις σε μια υβριδική πολιτική ταυτότητα που ξέφευγε και αμφισβητούσε τις απλοϊκές ταξινομήσεις. Ο Νταν πολιτικοποιήθηκε σε μια εποχή που η παλιά εθνοτική Αριστερά βρισκόταν σε βαθιά κρίση υπό την επίδραση του Ψυχρού Πολέμου. Το δικό του μονοπάτι για μια ριζοσπαστική πολιτική δεν είχε καμία σχέση με αυτή την παράδοση. Συμμετείχε σε ένα νέο και δυναμικό τοπίο που συνδύαζε την άμεση δράση της εργατικής τάξης, τον πολιτιστικό πειραματισμό και τις δυναμικές μορφές διαμαρτυρίας.

Αυτός, νομίζω, ήταν ο κόσμος του Νταν μέχρι το 1967. Η ελληνική στρατιωτική δικτατορία αποδείχθηκε κομβική στιγμή. Η Ελλάδα γινόταν ένα παγκόσμιο σημείο ενδιαφέροντος για τη Νέα Αριστερά, καθώς αποτελούσε παράδειγμα των συνεπειών της ψυχροπολεμικής λογικής, παρείχε χώρο για ιστορικές αναλογίες γύρω από την έννοια της «Δημοκρατίας» και μια ελκυστική μελέτη περίπτωσης για την εναντίωση στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία. Για τον Νταν, ο αγώνας κατά της ελληνικής χούντας έγινε το σημείο εισόδου για την αναπλαισίωση της ελληνικότητάς του. Ήρθε σε επαφή με έναν κόσμο που είχε ελάχιστα κοινά με την αμερικανική Νέα Αριστερά: την κληρονομιά της δεκαετίας του 1940, τη φαντασίωση του αιώνια αντιστεκόμενου έθνους απέναντι στους καταπιεστές του, την τραυματική ιστορία μιας Αριστεράς που πολέμησε, κρατώντας όπλα, και έχασε μια αποφασιστική μάχη. Ο Νταν Γεωργακάς ήταν ένας από τους ελάχιστους που μπόρεσαν να ανοίξουν ένα διάλογο ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους. Η φρενήρης δραστηριότητά του (από μια απεργία πείνας και μαχητικές διαμαρτυρίες μέχρι μεταφράσεις, εράνους και οργανωτικές επιτροπές) αντανακλά μια σχεδόν μοναδική ευελιξία, η οποία παρήγαγε μια συναρπαστική διαδρομή.

Όταν γνώρισα τον Νταν, η χούντα ήταν ένα μακρινό παρελθόν για τη γενιά μου. Σημαντική για τις πολιτικές μας δεσμεύσεις, αλλά όχι καθοριστική. Εντυπωσιάστηκα από τον αντίκτυπο που είχε πάνω του. Για να είμαι πιο ακριβής, συχνά προβληματιζόμουν από το πόσο βαθιά εμπλεκόταν στα ελληνικά «εθνικά ζητήματα» χρησιμοποιώντας μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Νομίζω ότι οι ρίζες αυτής της προοπτικής πρέπει να εντοπιστούν στον αντίκτυπο των τραυματικών γεγονότων του 1974, όταν η τουρκική εισβολή στην Κύπρο οδήγησε στην πτώση της χούντας. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το εφαλτήριο για τα μετέπειτα έργα του για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τη συμμετοχή του σε προσπάθειες όπως το American Journal of Contemporary Hellenic Issues. Αφήνοντας στην άκρη άλλα ζητήματα, η επιλογή του να αγκαλιάσει και να υπερασπιστεί την κυρίαρχη εθνική αφήγηση για τις εξωτερικές υποθέσεις, επέτρεψε στον Νταν να προωθήσει, στρατηγικά, την ενσωμάτωση της –μέχρι τότε– περιθωριοποιημένης κοινωνικής ιστορίας των Ελληνοαμερικανών στον θεσμοθετημένο ελληνοαμερικανικό κόσμο. Είναι μια στρατηγική με την οποία διαφωνώ, αλλά τη σέβομαι.

Θα θυμάμαι πάντα τον Νταν με τη γροθιά του υψωμένη να λέει «ο προλεταριακός κεραυνός», ενώ έδινε ζωή σε κάποια ιστορία από τη δεκαετία του 1930. Η γροθιά του ήταν υψωμένη με τον τρόπο κάποιου που το έχει ξανακάνει αυτό στη ζωή του· ο Νταν ήταν ένας μαχητής, ένας ακτιβιστής, ένας άνθρωπος με σφιγμένη γροθιά ενάντια στην καταπίεση και την ανισότητα. Ταυτόχρονα, ενώ ύψωνε τη γροθιά του, χαμογελούσε. Όχι με ειρωνικό τρόπο. Ακριβώς το αντίθετο. Το έργο του ήταν αφιερωμένο στη διατήρηση της φωνής εκείνων που δεν είχαν φωνή, στις αόρατες ιστορίες της εργατικής τάξης που διαμόρφωσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, στον χαμένο κόσμο των ριζοσπαστών και των επαναστατών. Το χαμόγελό του αντανακλούσε ευαισθησία: για τις αντιφάσεις των ατομικών και συλλογικών μας προσπαθειών, για τη διάψευση που πάει χέρι-χέρι με τη χειραφέτηση, για τα όρια ακόμη και των πιο μοναδικών ανθρώπινων κεραυνών ανάμεσά μας.

---

Ο Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός και διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Είναι ο σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού (2013), συγγραφέας του βιβλίου Κόκκινη Αμερική: Έλληνες μετανάστες και το όραμα ενός Νέου Κόσμου, 1900-1950 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2017 – υπό έκδοση στα αγγλικά, Berghahn Books) και συν-συγγραφέας (με τον Δημήτρη Χριστόπουλο) ενός βιβλίου για το Μακεδονικό Ζήτημα (10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό Ζήτημα, Πόλις 2018). Επί του παρόντος εργάζεται πάνω σε μια διεθνική ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.

Πρωτότυπο άρθρο: https://ergon.scienzine.com/article/essays/dan-georgakas-radical-thunderbolt?fbclid=IwAR2ZL2u2AKgmBVjN1NodPQ0bWucCgsDl_iKi6MTQzQ-5N4BBFIopFfU2eZA

Το βιβλίο του Νταν Γεωργακά, Το δικό μου Ντιτρόιτ, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Αγοράστε το με ένα κλικ εδώ.